![]()
ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០១៩ នេះ គឺជាខួបពីរឆ្នាំហើយនៃការវាយបង្ក្រាបដល់កម្រិតកំពូលលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនបានអត់ឱនឱ្យស្ថាប័នព័ត៌មានដែលហ៊ានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកឡើយ ស្របពេលនៃការកម្ចាត់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងអ្នកសារព័ត៌មានមួយចំនួនដែលហ៊ាននិយាយការពិត បានក្លាយជាជនរងគ្រោះនៃសេណារីយ៉ូនយោបាយនេះ។ តើស្ថានភាពធ្លាក់ចុះដុនដាបនៃសេរីភាពសារព័ត៌មាននេះ មានការវិវឌ្ឍយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះក្នុងរយៈពេល ២ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ?
អ្នកសារព័ត៌មានវិជ្ជាជីវៈវាយតម្លៃថា សេរីភាពសារព័ត៌មានដែលបានធ្លាក់ចុះខ្លាំងកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅនោះ មិនទាន់វិវឌ្ឍទៅរកភាពប្រសើរឡើងវិញនៅឡើយទេ ហើយអ្នកសារព័ត៌មាននៅតែប្រឈមនឹងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញគ្រប់បែបយ៉ាង។
ការីនិពន្ធសារព័ត៌មានវីអូឌី (VOD) លោក មិន ពៅ ថ្លែងថា សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅតែស្ថិតក្រោមការរឹតត្បិត។ លោកថា ប្រជាពលរដ្ឋ និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល សុទ្ធតែបាត់បង់ព័ត៌មានពិត នៅពេលដែលស្ថាប័នព័ត៌មានឯករាជ្យមួយចំនួនបានបិទទ្វារ។ លោកបញ្ជាក់ថា មកដល់ពេលនេះ ស្ថាប័នរបស់លោកផ្សាយព័ត៌មានបានតែនៅអនឡាញប៉ុណ្ណោះ ចំណែកការផ្សាយតាមវិទ្យុអេហ្វអិម (FM) វិញ លោកថា ក្រសួងនៅតែហាមឃាត់ម្ចាស់ស្ថានីយមិនឱ្យជួលម៉ោងផ្សាយសម្រាប់ស្ថាប័នរបស់លោកដដែល។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកថា ក្រសួងលែងផ្ដល់បណ្ណែអ្នកកាសែតឱ្យអ្នកព័ត៌មានវិទ្យុវីអូឌី (VOD) ជាងពីរឆ្នាំមកហើយ ដែលបញ្ហានេះបានក្លាយជាឧបសគ្គសម្រាប់សហការីរបស់លោកក្នុងការចុះយកព័ត៌មាននៅតាមទីតាំងមួយចំនួន៖ «វាអត់មានអ្វីប្រសើរឡើងផង មានតែស្ថានភាពថេរ មានតែស្ថានភាពប្រឈមដដែលៗទេ។ ពេលខ្លះទៅ វាហាក់ដូចជាចង់លើសមុនទៀត ដោយផ្នែកខ្លះ។ យើងមើលតាំងពីចុងឆ្នាំ២០១៧ ដែលបិទស្ថានីយវិទ្យុផ្សាយព័ត៌មានដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីរដ្ឋាភិបាល រួមទាំងអាស៊ីសេរី វីអេអេ វីអូឌីផងដែរហ្នឹង ៣២ ស្ថានីយហ្នឹង គឺបិទលែងឱ្យផ្សាយ។ អ៊ីចឹងយើងក៏លែងមានឱកាសក្នុងការផ្សាយបន្តទៀត ហើយពេលជិតបោះឆ្នោត ពេលដែលមានព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ហ្នឹង ក៏បិទវេបសាយ។ ដូច ២០១៨ បិទវេបសាយអស់ ១៧វេបសាយ នៅអំឡុងពេលជិតបោះឆ្នោតដែលពលរដ្ឋត្រូវការព័ត៌មាន។ ការបិទទៀតសោត គឺអត់បានផ្តល់ព័ត៌មានប្រាប់យើងមុន អត់បានអីទេ គឺហាក់ដូចជា ចង់បិទ ក៏បិទ ចង់បើក ក៏បើក»។
ក្រោយការបោះពួយយ៉ាងលឿននៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិក្នុងការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីកម្ចាត់គណបក្សនេះចេញពីឆាកនយោបាយកម្ពុជា។ ចំណាត់ការជាច្រើនត្រូវបានដាក់ចេញនៅមុនការបោះឆ្នោតតំណាងរាស្ត្រឆ្នាំ២០១៨ មកដល់ ក្នុងនោះមានជាអាទិ៍ ការចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា ការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ រួចយកអាសនៈសភា និងក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់របស់បក្សប្រឆាំងយកមកចែកគ្នាកាន់កាប់ ព្រមទាំងការហាមឃាត់សិទ្ធិនយោបាយរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំបក្សនេះចំនួន ១១៨នាក់ផងដែរ។
ទន្ទឹមនឹងនេះ របបក្រុងភ្នំពេញបានខ្ទប់មាត់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដោយពីដំបូងបានបិទប្រេកង/ហ្វ្រេកង់វិទ្យុជាង ៣០ ដែលផ្សាយបន្តកម្មវិធីព័ត៌មានរបស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) វិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក (VOA) និងវិទ្យុសំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ (VOD) ក្រោមហេតុផលថា ម្ចាស់ស្ថានីយទាំងនោះមិនគោរពកិច្ចសន្យាជាមួយក្រសួង។ ក្រោយមកទៀត របបនេះបានបិទកាសែតភាសាអង់គ្លេស ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី (The Cambodia Daily) នៅដើមខែកញ្ញា ក្រោមហេតុផលថា កាសែតនេះជំពាក់ពន្ធរដ្ឋជាង ៦លានដុល្លារអាមេរិក។ មួយសប្ដាហ៍ក្រោយមក អាស៊ីសេរីបានបង្ខំចិត្តបិទការិយាល័យរបស់ខ្លួននៅភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីរបបក្រុងភ្នំពេញបានបន្តធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើរឿងបង់ពន្ធ និងបញ្ហាអាជ្ញាប័ណ្ណ។
ការវាយបង្ក្រាបមិនបានបញ្ឈប់ត្រឹមនេះទេ។ អាជ្ញាធរក្រុងភ្នំពេញបានចាប់ខ្លួនអតីតអ្នកយកព័ត៌មានវិទ្យុអាស៊ីសេរីពីរនាក់ គឺលោក អ៊ួន ឈិន និងលោក យាង សុធារិន្ទ ដោយចោទពួកគេថា បានបញ្ជូនព័ត៌មានសម្ងាត់ឱ្យបរទេស ទាំងដែលពួកគេបានលាឈប់ពីការងារនៅអាស៊ីសេរីរួចអស់ទៅហើយ។ បន្ថែមពីលើនេះ នៅកៀកនឹងការបោះឆ្នោត អាជ្ញាធរបានរាំងខ្ទប់គេហទំព័រព័ត៌មាន និងគេហទំព័ររិះគន់រដ្ឋាភិបាលជាច្រើនទៀត ដើម្បីកុំឱ្យផ្សព្វផ្សាយប៉ះពាល់ដល់ការបោះឆ្នោត។
អ្នកយកព័ត៌មានវិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក (VOA) លោក ស៊ុន ណារិន ថ្លែងថា ការបង្ក្រាបរបស់អាជ្ញាធរលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនេះ បានបង្កជាផលវិបាកយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់វិស័យសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា។ លោកកត់សម្គាល់ថា អ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យជាច្រើនត្រូវបាត់បង់ការងារ ខ្លះត្រូវរត់ទៅជ្រកនៅក្រោមស្ថាប័ន ដែលមិនសូវមានវិជ្ជាជីវៈ និងខ្លះទៀតត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ។ លោកបន្តថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងអ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យ ដែលនៅសេសសល់ ត្រូវរងការចោទប្រកាន់ និងរើសអើងថា ជាក្រុមប្រឆាំង ឬជាអ្នកផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានក្លែងក្លាយបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះរដ្ឋាភិបាលជាដើម។ លោកចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលកែប្រែស្ថានភាពនេះ ឱ្យបានល្អឡើងវិញ៖ «ខ្ញុំគិតថា ប្រជាពលរដ្ឋបាត់បង់ព័ត៌មានច្រើនណាស់ អ៊ីចឹងវាជារឿងសោកស្ដាយមួយ។ ត្រូវមានការគិតឡើងវិញដែរ ព្រោះមិនមែនតែពលរដ្ឋបាត់បង់ទេ ខ្ញុំគិតថា មន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមក៏គាត់បាត់បង់ព័ត៌មាន ដែលគាត់គិតថា ជាព័ត៌មានមានតម្លៃសម្រាប់ពួកគាត់ដែរ។ អ៊ីចឹងយកល្អ គឺថាមានការបើកទូលាយឡើងវិញ បន្ទាប់មកគឺឱ្យស្ថាប័នអស់ហ្នឹងវិលត្រឡប់មកវិញ អ៊ីចឹងយើងកាន់តែមានអ្នកកាសែតច្រើន ប្រជាជនកាន់តែទទួលបានព័ត៌មានអស់ហ្នឹង»។
ក្រោយការវាយបង្ក្រាបឥតត្រាប្រណីលើគណបក្សប្រឆាំង និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោក ហ៊ុន សែន បានទទួលជោគជ័យយ៉ាងត្រចះត្រចង់មិនធ្លាប់មានក្នុងប្រវត្តិនៃការបោះឆ្នោតរបស់កម្ពុជា។ គណបក្សដែលមានឫសគល់ចេញពីបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិនរបស់វៀតណាមនេះ បានប្រមូលយកអាសនៈទាំង ១២៥ ក្នុងរដ្ឋសភា មកកាន់កាប់តែម្នាក់ឯង។
ទោះជាយ៉ាងណា ជោគជ័យនេះបាន នាំមកនូវផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរជាច្រើនសម្រាប់ជាតិ។ កម្ពុជាបានក្លាយជារបបដឹកនាំបក្សតែមួយ ឬឯកបក្សប្រាសចាកពីខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងផ្ទុយពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស។ ក្រុមប្រទេសលោកខាងលិចដែលធ្លាប់តែជួយជ្រោមជ្រែងកម្ពុជាលើផ្នែកអភិបាលកិច្ច ការអភិវឌ្ឍ និងសេដ្ឋកិច្ចនោះ បាននាំគ្នាកាត់បន្ថយជំនួយ និងព្រមានឈប់ផ្ដល់ការអនុគ្រោះពន្ធ ចំពោះទំនិញដែលកម្ពុជានាំទៅលក់លើទីផ្សាររបស់ពួកគេថែមទៀត។
បន្ទាប់ពីទទួលក្ដាប់អំណាចណែនក្នុងដៃហើយ មេដឹកនាំរបបក្រុងភ្នំពេញ លោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាឱ្យមន្ត្រីក្រោមឱវាទរបស់លោករៀបចំតាក់តែងច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងឧក្រិដ្ឋកម្មលើបច្ចេកវិទ្យា ដោយលោកអះអាងថា ដើម្បីថែរក្សាសន្តិសុខលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត។ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកជំនាញបារម្ភថា របបក្រុងភ្នំពេញអាចនឹងប្រើច្បាប់នេះ ដើម្បីបំបិទមាត់អ្នកហ៊ានបញ្ចេញមតិរិះគន់តាមបណ្ដាញសង្គម ពីព្រោះច្បាប់មិនទាន់ចេញជារូបរាងផង សកម្មជន និងអ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំងជាច្រើននាក់ ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់ពន្ធនាគាររួចស្រេចទៅហើយ ក្រោមបទចោទដ៏ពេញនិយម គឺការញុះញង់។
ស្របពេលនៃការវាយបង្ក្រាបឥតត្រាប្រណីលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏បានរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍ជួបជុំជាមួយក្រុមអ្នកសារព័ត៌មានមួយឆ្នាំម្ដងផងដែរ។ ក្នុងជំនួបរាល់លើក លោកតែងតែណែនាំឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានគោរពវិជ្ជាជីវៈ រាយការណ៍ព័ត៌មានពិត និងចៀសវាងផ្សាយព័ត៌មាន ដែលមានចរិតជាការញុះញង់ អុជអាល និងបញ្ឆេះកំហឹង ខណៈរូបលោកផ្ទាល់ គឺជាឥស្សរជននយោបាយដ៏ឆ្នើម ដែលតែងប្រើប្រាស់វេទិកាសាធារណៈ ជេរប្រមាថកាតទាន និងគំរាមកំហែងអ្នកដទៃ។
ក្នុងពិធីជួបជុំនោះ លោក ហ៊ុន សែន មិនបានផ្ដល់ឱកាសឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានបានលើកឡើងពីកង្វល់ និងសំណូមពររបស់ពួកគេឡើយ ដោយលោកគ្រាន់តែថ្លែងសុន្ទរកថា ចប់ ហើយក៏ចុះពីឆាកវិញ ដើម្បីទទួលទានអាហារជុំគ្នា។ អ្នកសារព័ត៌មានមួយចំនួន ដែលគាំទ្របក្សកាន់អំណាច និងតោងកាលីបអ្នកធំ បានបង្ហាញការពេញចិត្តពេញថ្លើមយ៉ាងខ្លាំងជាមួយអាហារមួយពេលនោះ ហើយពួកគេបានបង្ហោះរូប និងសារព្រោងព្រាតលើហ្វេសប៊ុក (Facebook) ដោយចាត់ទុកថា ព្រឹត្តិការណ៍នោះ ជាផ្នែកមួយនៃការលើកស្ទួយសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅស្រុកខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យវិញ កម្មវិធីនេះគ្មានបានផលអ្វីឡើយ ក្រៅតែពីការផឹកស៊ីរាំរែក។
ជុំវិញបញ្ហាសេរីភាពសារព័ត៌មាននេះ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងព័ត៌មាន លោក មាស សុភ័ណ្ឌ ថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកំពុងលើកស្ទួយសិទ្ធិសេរីភាពនេះ តាមរយៈការអនុវត្តតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់របបសារព័ត៌មាន ការអនុញ្ញាតឱ្យមានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរាប់រយស្ថាប័ន និងវិសាលភាពផ្សព្វផ្សាយធំទូលាយ និងទាំងអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានជាតិ និងអន្តរជាតិរាប់ពាន់នាក់ បំពេញការងារនៅក្នុងប្រទេស។ ក្រៅពីនេះ លោកថា រដ្ឋាភិបាលកំពុងតាក់តែងច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ដែលនឹងជួយលើកកម្ពស់សេរីភាពសារព័ត៌មានបន្ថែមទៀត។ លោកថា រដ្ឋាភិបាលមិនបានរឹតត្បិត យាយី ឬធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឡើយ ហើយលោកថា ចំណាត់ការលើស្ថាប័នព័ត៌មាន និងអ្នកកាសែតនាពេលកន្លងមក គឺជាការអនុវត្តច្បាប់៖ «ការវាយតម្លៃ និងការយល់ឃើញរបស់ស្ថាប័នព័ត៌មានមួយចំនួន ឬអ្នកសារព័ត៌មានមួយចំនួនហ្នឹង គឺជាការវាយតម្លៃដោយផ្អែកទៅលើព័ត៌មានតែមួយផ្នែក មិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទិដ្ឋភាពគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ អំពីស្ថានភាព និងបរិយាកាសសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជាទេ។ យើងកត់សម្គាល់ឃើញថា មកដល់ពេលនេះ សេរីភាពសារព័ត៌មានត្រូវបានគោរព និងលើកកម្ពស់ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃឱ្យមានភាពកាន់តែប្រសើរឡើង ហើយការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននៅកម្ពុជាយើងបច្ចុប្បន្ននេះ ទាំងវិសាលភាព និងមធ្យោបាយផ្សព្វផ្សាយ គឺមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់»។
ទោះជាមានការបកស្រាយពីតំណាងក្រសួងព័ត៌មានបែបនេះក្តី ក៏របាយការណ៍នានា បង្ហាញថា កម្ពុជាបានធ្លាក់ចំណាត់ថ្នាក់យ៉ាងគំហុកផ្នែកសេរីភាពសារព័ត៌មានក្នុងរយៈពេល ២ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ សន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោកឆ្នាំ២០១៩ ដែលចេញផ្សាយដោយអង្គការអ្នករាយការណ៍គ្មានព្រំដែន (Reporters Without Border) បង្ហាញថា កម្ពុជាជាប់លេខ ១៤៣ ខណៈសន្ទស្សន៍ឆ្នាំ២០១៧ កម្ពុជាជាប់លេខ១៣២។ ចំណាត់ថ្នាក់នេះមានន័យថា កម្ពុជានៅតែស្ថិតក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានស្ថានភាពលំបាកផ្នែកសេរីភាពសារព័ត៌មាន។
និពន្ធនាយកកាសែតខ្មែរថាមស៍ (Khmer Times) លោក ម៉ៃ ទិត្យថារ៉ា ទទួលស្គាល់ថា កម្ពុជាមានចំនួនប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយច្រើនមែន ប៉ុន្តែនៅខ្វះគុណភាពនៅឡើយ។ ក្នុងបរិបទបែបនេះ លោកថា ចំនួនស្ថាប័នព័ត៌មានតែមួយមុខ មិនមែនជាកត្តាកំណត់អំពីសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាននោះឡើយ។ លោកស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលផ្ដល់លំហសេរីភាពសារព័ត៌មានឱ្យបានទូលំទូលាយ និងបញ្ឈប់ការយាយីលើអ្នកសារព័ត៌មានតទៅទៀត៖ «បរិមាណមានវាច្រើនមែនសម្រាប់សារព័ត៌មាននៅកម្ពុជាយើង ប៉ុន្តែសម្រាប់គុណភាពវានៅមានកម្រិតនៅឡើយ ដោយសារមានតែបរិមាណ អ៊ីចឹងយើងគួរតែបើកចំហបន្តិចទៀតសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាន ដែលគាត់បម្រើការវិជ្ជាជីវៈឯករាជ្យ ដើម្បីឱ្យគាត់បានធ្វើការជាបន្តទៀត។ យើងមើលទៅថា តើលំហជើងមេឃនៅកន្លែងណា បើ២ នាក់ អតីតអាស៊ីសេរីនៅតែស្ថិតក្រោមការឃ្លាំមើលពីតុលាការដដែល។ អ៊ីចឹងយើងនៅតែទទូចថា សូមឱ្យលោកពិចារណាទម្លាក់បទចោទលើអាស៊ីសេរី ២នាក់ទៅ ដើម្បីជាការបើកចំហជើងមេឃឱ្យឃើញថា អ្នកសារព័ត៌មាននឹងធ្វើការដោយពុំមានការភ័យខ្លាច និងប្រកបទៅដោយវិជ្ជាជីវៈរបស់គាត់»។
អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិវាយតម្លៃជាទូទៅថា សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជាបានដាំក្បាលចុះចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៧ រហូតមក ពោល គឺនៅប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សប្រឆាំងកើនឡើងខ្លាំង ដែលជាការគំរាមកំហែងដល់អំណាចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។ ក្រុមអង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិគូសបញ្ជាក់ថា ដោយមើលឃើញពីស្ថានភាពបែបនេះ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ ដូចជា អំពើហិង្សា ការបំភិតបំភ័យ និងការបិទស្ថាប័នព័ត៌មាន ក្នុងគោលដៅខ្ទប់មាត់សំឡេងប្រឆាំង និងសំឡេងរិះគន់ ដើម្បីធានាថា លោកនឹងបន្តកាន់អំណាចផ្ដាច់ការនៅកម្ពុជាតទៅមុខទៀត៕
