ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចលើកទី៥ សម្រាប់រយៈពេល ១០ថ្ងៃ របស់អ្នករាយការណ៍ពិសេសនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា អ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត (Rhona Smith) បានរកឃើញនូវបញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ហ៊ុន សែន គួរឲ្យព្រួយបារម្ភបំផុត។ អ្នកស្រីចាត់ទុកប្រទេសកម្ពុជា ថាកំពុងដើរដល់ផ្លូវបំបែកមួយ និងស្នើឲ្យកម្ពុជា ជ្រើសរើសយកផ្លូវទៅកាន់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ ព្រោះបើមិនដូច្នេះទេ ប្រទេសកម្ពុជា នឹងជួបបញ្ហាអស្ថិរភាពសង្គម។
សូមស្ដាប់បទសម្ភាសន៍របស់លោក មួង ណារ៉េត ជាមួយអ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត ជុំវិញព័ត៌មាននេះដូចតទៅ៖
មួង ណារ៉េត៖ តើអ្នកស្រីយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះការត្រៀមខ្លួនរបស់កម្ពុជា ក្នុងការរៀបចំការបោះឆ្នោតខាងមុខ បើនៅតែគ្មានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ខ្ញុំយល់ថា នៅពេលបោះឆ្នោតខាងមុខនេះ អាចនឹងមានគណបក្សនយោបាយច្រើន ចូលរួមប្រកួតប្រជែងគ្នា។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលខ្ញុំបារម្ភ គឺបក្សនយោបាយទាំងនេះ ជាបក្សទើបបង្កើតថ្មី ឬជាបក្សដែលគេមិនសូវមានគេស្គាល់ ដែលធ្វើឲ្យពួកគាត់ មិនអាចមានកម្លាំង និងធនធានគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីអាចប្រកួតប្រជែង ឲ្យស្មើភាពគ្នា ក្នុងការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត នៅទូទាំងប្រទេសបាននោះទេ។
មួង ណារ៉េត៖ មន្ត្រីគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ស្នើទៅកាន់អ្នកស្រីឲ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ដាក់ការិយាល័យនៅទីស្នាក់ការ គ.ជ.ប និងបញ្ជូនអ្នកសង្កេតការណ៍អង្គការសហប្រជាជាតិ ឲ្យមកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខាងមុខ។ តើអ្នកស្រី ឆ្លើយតបយ៉ាងណាដែរ ចំពោះសំណើនេះ?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ជាអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ខ្ញុំមិនមែន ជាបុគ្គលិកអង្គការសហប្រជាជាតិនោះទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមិនអាចឆ្លើយជំនួយការិយាល័យឧត្ដមស្នងការទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស នៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ឬឆ្លើយជំនួសអង្គការសហប្រជាជាតិផ្ទាល់បានទេ។ បើសិន គ.ជ.ប ចង់ឲ្យការិយាល័យឧត្ដមស្នងការទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស អង្គការសហប្រជាជាតិ ចង់បានកិច្ចសហការពីអង្គការសហប្រជាជាតិ ក្នុងការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ប្រធានគ.ជ.ប គួរតែដាក់សំណើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ទៅកាន់លេខាធិការដ្ឋាន របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ គ្មានយោបល់អ្វីក្នុងរឿងនេះបានទេ ព្រោះអីការងារខ្ញុំ ឯករាជ្យដាច់ពីអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ម្យ៉ាងទៀត សំណើបែបនេះ គឺទាល់តែធ្វើតាមនីតិវិធី សមស្របដូចខ្ញុំបានជម្រាបជូននេះ។
មួង ណារ៉េត៖ ប៉ុន្តែ មន្ត្រីនាំពាក្យបក្សកាន់អំណាច ចោទអ្នកស្រីថា ការមិនឆ្លើយជាវិជ្ជមាន ទៅនឹងសំណើរបស់គ.ជ.ប នេះ គឺបង្ហាញឲ្យឃើញថា ស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ មិនព្រមសហការ ហើយមិនចង់ឲ្យមានការវាយតម្លៃការបោះឆ្នោត ស្របតាមការពិតជាក់ស្ដែង។ តើអ្នកស្រីយល់ថា ការលើកឡើងនេះ ត្រឹមត្រូវឬទេ?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ការលើកឡើងនេះ មិនត្រឹមត្រូវទេ ដូចខ្ញុំបានជម្រាបរួចហើយ ថាខ្ញុំមិនធ្វើការឲ្យអង្គការសហប្រជាជាតិនោះទេ ហើយខ្ញុំក៏មិនធ្វើការឲ្យការិយាល័យនៃឧត្ដមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនោះដែរ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមិនអាចឆ្លើយអ្វីជំនួយអង្គការសហប្រជាជាតិ នោះទេ។ ហើយបើចង់ធ្វើសំណើ សុំកិច្ចសហការអ្វីមួយពីអង្គការសហប្រជាជាតិ គឺទាល់តែធ្វើតាមនីតិវិធីត្រឹមត្រូវ ដោយលាយលក្ខណ៍ អក្សរទៅលេខាធិការដ្ឋានរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ បើតាមខ្ញុំដឹង រហូតមកដល់ពេលនេះ គឺមិនដែលមានសំណើផ្លូវការណាមួយពីភាគីកម្ពុជា នោះទេ។
មួង ណារ៉េត៖ តើក្នុងឋានៈជាអ្នករាយការណ៍ពិសេស អ្នកស្រីអាចធ្វើអ្វីបានខ្លះ ដើម្បីឲ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន ទទួលខុសត្រូវ ចំពោះអ្វីដែលអ្នកស្រី រកឃើញថា ជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និង ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ខ្ញុំគ្មានការិយាល័យនោះទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែជាអ្នកជំនាញឯករាជ្យ ដែលត្រូវបានតែងតាំង ដើម្បីធ្វើរបាយការណ៍ទៅកាន់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ដូច្នេះ ក្នុងឋានៈជាអ្នករាយការណ៍ពិសេស ខ្ញុំមានតួនាទីត្រឹមតែប្រមូលព័ត៌មាន អំពីស្ថានការណ៍ជាក់ស្ដែង ដែលកំពុងកើតមាននៅកម្ពុជា ដោយត្រូវជួបពិភាក្សា ជាមួយមន្ត្រីមួយចំនួន នៃរបបលោក ហ៊ុន សែន និងភាគីដែលពាក់ព័ន្ធ មុននឹងរាយការណ៍ជូនក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅខែកក្កដា ខាងមុខ។ ហើយរបាយការណ៍របស់ខ្ញុំ នឹងត្រូវដាក់ជូនអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅខែកញ្ញា។
មួង ណារ៉េត៖ ប្រធានគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់របបលោក ហ៊ុន សែន យល់ថា កម្ពុជាគោរពច្បាប់ ដូចប្រទេសផ្សេងដែរ។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីស្នើឲ្យប្រទេសកម្ពុជា គោរពគោលការណ៍នីតិរដ្ឋ “Rule of law” មិនមែនគោលការនីតិមាត់ “Rule by law” នោះទេ។ តើនេះបានន័យថាយ៉ាងម៉េច?
រ៉ូណា ស្មីត៖ អ្វីដែលជាការសំខាន់បំផុត សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា គឺការណ៍ដែលត្រូវគោរពនីតិរដ្ឋ ឬ“Rule of law” ព្រោះគោលការណ៍នេះ មានចែង និងត្រូវបានការពារដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ មានន័យថា បើធ្វើច្បាប់អ្វីមួយ គឺទាមទារឲ្យមានការពិភាក្សា ជាសាធារណៈ និងធ្វើយ៉ាងណាឲ្យស្របទៅនឹងបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ និងត្រូវយកអនុវត្តឲ្យមានភាពស្មើគ្នា និងយុត្តិធម៌ ដោយគ្មានការរើសអើង។ ការធ្វើច្បាប់អ្វីមួយ មិនយុត្តិធម៌ និងមិនស្របតាមបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ហើយមានការរើសអើង នោះឯងហើយ គឺជាការមិនអនុវត្តតាមនីតិរដ្ឋ។ នីតិរដ្ឋ គឺបានន័យថា គ្មានបុគ្គលណា នៅខ្ពស់ជាងច្បាប់នោះឡើយ។
មួង ណារ៉េត៖ សំណើដែលអ្នកស្រី ស្នើសុំជួបសួរសុខទុក្ខប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក កឹម សុខា នៅឯពន្ធនាគារ ត្រូវបានបដិសេធ។ តើអ្នកស្រីយល់យ៉ាងណាដែរ ដែលអាជ្ញាធរ មិនឲ្យអ្នកស្រីទៅជួបអ្នកជាប់ឃុំបែបនេះ?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ខ្ញុំយល់ថា ក្នុងនាមជាអ្នករាយការណ៍ពិសេសអង្គការសហប្រជាជាតិ ខ្ញុំគួរទទួលបាន ការអនុញ្ញាតឲ្យចូលជួបសួរសុខទុក្ខ អ្នកជាប់ឃុំ ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា និងអាចជួបអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធ ក្នុងការឃុំខ្លួនអ្នកទាំងនោះ។
មួង ណារ៉េត៖ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ប្រើសម្ដីដ៏ហិង្សា ដូចជាគំរាមថា នឹងតាមវ៉ៃបាតុករដល់ផ្ទះ បើហ៊ានធ្វើរូប និងដុតរូបទីងមោងគាត់។ តើអ្នកស្រីយល់ឃើញយ៉ាងណាដែរ ចំពោះសារគំរាមបែបនេះ?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ខ្ញុំបញ្ជាក់ជាសាធារណៈរួចហើយ ថា អំណាចគឺត្រូវតែផ្សាភ្ជាប់មកជាមួយនឹងការទទួលខុសត្រូវ។ ម្ល៉ោះហើយ រាល់មេដឹកនាំនយោបាយទាំងអស់ ត្រូវចៀសវាងការប្រើប្រាស់វោហារសាស្ត្រ ដែលបញ្ឆេះកំហឹង និងអំពើហិង្សា ឬបង្កឲ្យមានបញ្ហានៅក្នុងប្រទេស។
មួង ណារ៉េត៖ តើអ្នកស្រីរំពឹងថា របាយការណ៍សិទ្ធិមនុស្សរបស់អ្នកស្រី នឹងទទួលបានលទ្ធផលអ្វីខ្លះ ទៅថ្ងៃអនាគត?
រ៉ូណា ស្មីត៖ ខ្ញុំបានជម្រាបជូនរួចហើយ ថារបាយការណ៍បន្ទាប់របស់ខ្ញុំ នឹងសរសេររួចរាល់នៅត្រឹមខែមិថុនា ខាងមុខនេះ។ នៅខែកក្កដា ខ្ញុំនឹងដាក់ជូនទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ជាផ្លូវការ។ ខ្ញុំនឹងដាក់របាយការណ៍នេះ ឲ្យបាននៅមុនថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិ។ នៅខែកញ្ញា របាយការណ៍នេះ នឹងទៅដល់ដៃក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ចំពោះផ្លែផ្កានៃរបាយការណ៍ ក៏មិនខុសអ្វីពីរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំមុនៗរបស់ខ្ញុំនោះដែរ។
មួង ណារ៉េត៖ ខ្ញុំបាទសូមអរគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ អ្នកស្រីសាស្ត្រាចារ្យ រ៉ូណា ស្មីត ដែលអនុញ្ញាតឲ្យខ្ញុំបានសម្ភាសនៅថ្ងៃនេះ។
រ៉ូណា ស្មីត៖ ចា៎! ខ្ញុំក៏សូមអរគុណលោកយ៉ាងជ្រាលជ្រៅផងដែរ៕