ថ្ងៃបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់នៅថ្ងៃទី៤ មិថុនា ខាងមុខ គឺជាថ្ងៃដែលប្រជាពលរដ្ឋត្រូវធ្វើការសម្រេចចិត្តជ្រើសរើសមេដឹកនាំមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំម្ដង។ ការជ្រើសរើសមេឃុំ-សង្កាត់ជារឿងសំខាន់ណាស់ ក្នុងការធានាអភិបាលកិច្ចល្អនៅមូលដ្ឋាន ដើម្បីបម្រើសេវាល្អជូនពលរដ្ឋវិញ ក្រោយពីខ្លួនត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋផ្ដល់សេចក្ដីទុកចិត្ត ឬជ្រើសរើសឲ្យដឹកនាំឃុំ-សង្កាត់។
គណបក្សនយោបាយទាំង១២ កំពុងធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនានៅតាមមូលដ្ឋានដែលខ្លួនបានដាក់បេក្ខជនឈរឈ្មោះក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់យ៉ាងស្វិតស្វាញ ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយអំពីគោលនយោបាយល្អៗរបស់ខ្លួនបង្ហាញទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោត។
ភាពអ៊ូអរ និងការឃោសនាយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំរបស់គណបក្សនយោបាយនៅអំឡុងពេលថ្ងៃបោះឆ្នោតជិតមកដល់នេះ ធ្វើឲ្យពលរដ្ឋខ្លះវិលវល់ពិបាកក្នុងការសម្រេចចិត្តថា តើពួកគាត់ត្រូវបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សណា? រីឯពលរដ្ឋមួយចំនួនទៀត បានយល់ដឹងច្បាស់អំពីគោលនយោបាយគណបក្សទាំងអស់ ហើយបានត្រៀមខ្លួនបោះឆ្នោតជូនគណបក្សដែលខ្លួនស្រឡាញ់នៅថ្ងៃបោះឆ្នោតមកដល់។
ទោះបីជាបែបនេះក្ដី អ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ជំរុញឲ្យពលរដ្ឋធ្វើការសម្រេចចិត្តឲ្យបានច្បាស់លាស់ ក្នុងការជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់នេះ ពីព្រោះថាការធ្វើសេចក្ដីសម្រេចចិត្តត្រូវ ឬបោះឆ្នោតរើសបានមេឃុំ ឬចៅសង្កាត់ល្អ គឺមេឃុំចៅសង្កាត់នោះ នឹងបម្រើផលប្រយោជន៍ប្រជាពលរដ្ឋវិញស្របតាមច្បាប់បោះឆ្នោត និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមានស្រាប់។
អ្នកឃ្លាំមើលផ្នែកអភិវឌ្ឍន៍សង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ដែលត្រូវនោះ គឺជារឿងសំខាន់ណាស់។ លោកបញ្ជាក់ថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសឃុំ-សង្កាត់នេះ មិនត្រូវមើលពីគណបក្សនយោបាយទេ សំខាន់ត្រូវមើលពីបុគ្គលដែលឈរឈ្មោះនោះ ថាតើគេពិតជាមនុស្សល្អ និងមានសមត្ថភាពអាចដឹកនាំឃុំ-សង្កាត់តាមឆន្ទៈពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោតដែរឬយ៉ាងណា?៖ «បើសិនជាពលរដ្ឋស្រឡាញ់គណបក្ស ទោះបីជាបេក្ខជននោះមិនល្អ គឺចិត្តមិនដាច់ តែចំពោះខ្ញុំវិញ ឧទាហរណ៍បើសិនជាបេក្ខជននៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ល្អ គឺខ្ញុំបោះឆ្នោតជូន តែបើសិនជាបេក្ខជនខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ល្អ គឺត្រូវបោះឆ្នោតជូនគាត់។ ដូច្នេះការបោះឆ្នោតមិនត្រូវមើលគណបក្សទេ ត្រូវមើលពីបុគ្គលដែលល្អ»។
លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា កាលណាប្រជាពលរដ្ឋចេះជ្រើសរើសមនុស្សមានសមត្ថភាពនោះ គឺគ្រប់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់នឹងប្រកួតប្រជែងក្នុងការរើសបេក្ខជនដាក់ឲ្យឈរឈ្មោះនៅក្នុងឃុំ-សង្កាត់នីមួយៗ៖ «ប៉ុន្តែបើសិនជាយើងគិតតែពីស្រឡាញ់បក្សផ្កាប់មុខនោះ អាហ្នឹងគឺជួយអត់បានទេ ក្រុមប្រឹក្សាឃុំនោះ»។
មាត្រា២ នៃច្បាប់ស្ដីពីការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ ចែងថា ឃុំ-សង្កាត់នីមួយៗ ត្រូវមានក្រុមប្រឹក្សាមួយដែលត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសដោយប្រជាពលរដ្ឋនៃឃុំ-សង្កាត់របស់ខ្លួន តាមរយៈការបោះឆ្នោតជាទូទៅ ជាសកល ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដោយចំពោះ ដោយសម្ងាត់ ស្របតាមនីតិវិធីដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់នេះ។
កម្ពុជា បានរៀបចំឲ្យមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់តាំងពីឆ្នាំ២០០២ មក គឺមានចំនួន ៣អាណត្តិមកហើយ។ ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ គឺជាការផ្ទេរអំណាចពីថ្នាក់លើដល់ថ្នាក់ក្រោម ឬហៅថាវិមជ្ឈការ។ ការអនុវត្តវិមជ្ឈការ បានរួមចំណែកទៅរកគោលដៅដ៏ធំទូលាយនៃរបៀបវារៈកំណែទម្រង់ ដើម្បីជំរុញដល់ការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងលើកកម្ពស់ប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន។
ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់មានតួនាទីជាភ្នាក់ងារ និងបានចូលរួមក្នុងការផ្ដល់សេវាសង្គម ដូចជាធ្វើសំបុត្រកំណើត ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត និងចុះបញ្ជីដីធ្លី ការថែរក្សាសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គម ការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ ការដោះស្រាយជម្លោះ ការគ្រប់គ្រងទីផ្សារ និងកាកសំណល់ ការអប់រំ សុខភាព កសិកម្ម តាមរយៈការផ្ដួចផ្ដើមរបស់ក្រុមប្រឹក្សា ជាពិសេសមេឃុំ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅតាមតម្រូវការរបស់ពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន។
របាយការណ៍របស់អង្គការខុមហ្វ្រែល (COMFREL) ពីឆ្នាំ២០០៧ ដល់ឆ្នាំ២០១២ ការបោះឆ្នោតបីអាណត្តិកន្លងទៅ គឺក្នុងឆ្នាំ២០០២ ឆ្នាំ២០០៧ និងឆ្នាំ២០១២ បានបង្កើតឲ្យមានប្រព័ន្ធគណបក្សនយោបាយពហុបក្សនៅក្នុងរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមនៅកម្ពុជា។ ការរៀបចំនេះមានន័យថា រូបភាពនយោបាយនៅមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជា មិនមែនគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សតែមួយដូចពីមុននោះទេ។ តែរបាយការណ៍នេះរកឃើញថា គំនិតរបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ នៅដើរតាមរបត់ឋានានុក្រមរដ្ឋបាលចាស់។
ឥរិយាបថ និងទម្លាប់ចាស់ៗក្នុងការគ្រប់គ្រង នៅតែបន្តការសម្រេចចិត្តទៅតាមក្រុម បក្សពួក និងបុគ្គល ជាជាងការធ្វើសម្រេចចិត្តដោយប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន ហើយការយល់ដឹងទាក់ទងនឹងតួនាទី និងការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងសង្គមស៊ីវិលនៅមានកម្រិតនៅឡើយ។
ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ភាគច្រើន ត្រូវបានគេមើលឃើញថា មិនមានភាពឯករាជ្យរបស់ខ្លួន ដោយសារតែបេក្ខភាពរបស់ពួកគាត់នីមួយៗចេញពីគណបក្ស។ ក្រុមប្រឹក្សាមួយចំនួន ករណីខ្លះមិនហ៊ានធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយខ្លួនឯងឈរនៅលើគោលការណ៍ច្បាប់នោះទេ ដោយសារខ្លាចមេបក្សរបស់ខ្លួនដកតួនាទី ទោះបីជាក្នុងច្បាប់បានកំណត់អំពីតំណែង និងតួនាទី និងអនុវត្តតាមបែបវិមជ្ឈការក្ដី។ ឧទាហរណ៍ដូចជាករណីជម្លោះដីធ្លី គេកម្រឃើញមេឃុំ ឬចៅសង្កាត់មកឈរនៅខាងប្រជាពលរដ្ឋ ឬឈរនៅជាអាជ្ញាកណ្ដាលក្នុងការជួយប្រជាពលរដ្ឋណាស់។
ទាក់ទងនឹងករណីនេះ ប្រធានអង្គការនិកហ្វិច (Nicfec) លោក សំ គន្ធាមី មានប្រសាសន៍ថា ការអនុវត្តឲ្យបាននូវអភិបាលកិច្ចល្អក្នុងឃុំ-សង្កាត់ ជារឿងសំខាន់ណាស់ ព្រោះថាអភិបាលកិច្ចល្អ ឬការគ្រប់គ្រងមានតម្លាភាព រៀបចំភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព មានការអភិវឌ្ឍ គ្មានការរើសអើងគណបក្សនយោបាយនៅពេលខ្លួនជាប់ឆ្នោត ពិសេសទៅទៀតនោះ មេឃុំត្រូវបំពេញភារកិច្ចជាមេឃុំយកច្បាប់ជាធំ ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ៖ «ច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងឃុំ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺត្រូវយកមកអនុវត្តទាំងអស់ច្បាប់ដែលមានជាធរមាន ដើម្បីបម្រើប្រជាពលរដ្ឋ។ បោះឆ្នោតឃុំនេះ គឺឃុំរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ធ្វើសម្រាប់បម្រើផលប្រយោជន៍ប្រជាពលរដ្ឋ ធ្វើដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋ និងសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
ការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់មានដើមកំណើតមកពីកម្មវិធីសិលា ដែលបានចាប់ផ្ដើមកាលពីឆ្នាំ១៩៩៦។ កម្មវិធីនេះចាប់ផ្ដើមដំបូងមានលក្ខណៈជាក្របខ័ណ្ឌ ដើម្បីកៀរគរធនធានសម្រាប់គម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធពីបណ្ដាដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ និងរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីឲ្យស្របតាមតម្រូវការនៅតាមមូលដ្ឋាន ក្នុងគោលដៅនៅប្រទេសកម្ពុជា ដោយមានការគាំទ្រពីមូលនិធិអភិវឌ្ឍន៍ទុនសហប្រជាជាតិ (UNCDF) មូលនិធិអភិវឌ្ឍន៍មូលដ្ឋាន (LDF) ត្រូវបានលើកឡើងដើម្បីផ្ដល់ការគាំទ្រដល់ឃុំ-សង្កាត់ ដែលជាគោលដៅពីឆ្នាំ១៩៩៦ ដល់ឆ្នាំ២០០០។
កម្មវិធីនេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីជាការសាកល្បងក្នុងការធ្វើផែនការវិមជ្ឈការ និងសហវិមជ្ឈការ ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុ ការអភិវឌ្ឍនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន ដែលបានត្រួសត្រាយផ្លូវក្នុងការបង្កើតច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំ-សង្កាត់ក្នុងឆ្នាំ២០០១ និងបានបង្កើតឲ្យមានមូលនិធិឃុំ-សង្កាត់ក្នុងឆ្នាំ២០០២ ដែលជាឆ្នាំរៀបចំការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ជាលើកដំបូង។ ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី២ នៅឆ្នាំ២០០៧ និងលើកទីបីនៅឆ្នាំ២០១២។
ដោយឡែកការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៤ នេះ នឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧ ដែលមានគណបក្សនយោបាយចំនួន ១២ ចូលរួមប្រកួតប្រជែង ប៉ុន្តែគណបក្សដែលមានបេក្ខជនឈរឈ្មោះនៅគ្រប់ឃុំ-សង្កាត់ចំនួន ១.៦៤៦ នៅទូទាំងប្រទេសនោះ មានតែពីរទេ គឺគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា៕