បណ្ដាញអាស៊ីដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី ឬហៅកាត់ថា ANFREL កាលពីថ្ងៃទី៣១ ខែកក្កដា បានចេញរបាយការណ៍ស្ថាពរស្ដីពីការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ ថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧។ អង្គការនេះបានវាយតម្លៃជារួមថា នៅមានករណីចន្លោះប្រហោងមួយចំនួនដែលត្រូវកែលំអនៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត ដើម្បីលើកកម្ពស់ឲ្យមានការវិវត្តន៍ជាវិជ្ជមានតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។
មន្ត្រីឃ្លាំមើលដំណើរការបោះឆ្នោតយល់ស្របចំពោះការវាយតម្លៃនេះ ថាមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងការវាយតម្លៃរបស់សង្គមស៊ីវិលដែរ។
អង្គការអានហ្វ្រែល (ANFREL) រកឃើញថា ការបោះឆ្នោតនេះបានធ្វើឡើងក្រោមរបបច្បាប់មួយដែលមានលក្ខណៈរឹតត្បិតគួរឲ្យកត់សម្គាល់។ ជាក់ស្ដែង អង្គការនេះលើកឡើងថា ច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ បានរឹតត្បិតយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាពទៅលើសេរីភាពសង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សនយោបាយដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល។
របាយការណ៍គូសបញ្ជាក់ថា ការអនុវត្តប្រព័ន្ធនីតិកម្មយ៉ាងដូច្នេះ នឹងធ្វើឲ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា កាន់តែអាក្រក់ធ្ងន់ធ្ងរបន្ថែមទៀត តួយ៉ាងដូចជាករណីចាប់ឃុំខ្លួនសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សនានា បទចោទប្រកាន់តាមផ្លូវច្បាប់ប្រឆាំងនឹងសមាជិកគណបក្សប្រឆាំង និងការគំរាមកំហែងអំពីអំពើហិង្សា និងសង្គ្រាមស៊ីវិលពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល ដែលករណីទាំងអស់នេះបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងអាក្រក់ដល់បរិយាកាសនៃការឃោសនាបោះឆ្នោត។
អង្គការនេះក៏រកឃើញដែរថា បើទោះជាគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតមានការកែទម្រង់ក្បាលម៉ាស៊ីន តាមរយៈច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មីកាលពីឆ្នាំ២០១៥ កន្លងទៅនេះក៏ដោយ ក៏សមាសភាព និងឯករាជភាពនៃស្ថាប័ននេះ នៅតែមានភាពឆកល្វែងនៅឡើយ។ របាយការណ៍គូសបញ្ជាក់ថា បើទោះជាលទ្ធផលបោះឆ្នោតជាទូទៅត្រូវបានភាគីពាក់ព័ន្ធភាគច្រើនទទួលយកក៏ដោយ ក៏ស្ថានភាពក្រោយការបោះឆ្នោតមិនមែនមានន័យថា ពុំមានបញ្ហានោះឡើយ ដោយសារតែនីតិវិធីនៃការដោះស្រាយវិវាទពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតនៅពុំទាន់មានលក្ខណៈច្បាស់លាស់។ ជាក់ស្ដែងស្ថានភាពនយោបាយដែលមានការរឹតត្បិតនេះ បង្ហាញឲ្យឃើញជាថ្មីម្ដងទៀតតាមរយៈសេចក្ដីសម្រេចរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការបើកការស៊ើបអង្កេតចំពោះបន្ទប់ស្ថានការណ៍ ដែលជាបណ្ដុំសមាជិកអង្គការសង្គមស៊ីវិលឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមកពីជាង ៤០ស្ថាប័ន។
មន្ត្រីនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) លោក ហង្ស ពុទ្ធា យល់ឃើញថា ការវាយតម្លៃខាងលើនេះ គ្រាន់តែជាការវាយតម្លៃដែលមានលក្ខណៈតែមួយជ្រុង ហើយជាទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់មនុស្សម្នាក់ ឬក៏មនុស្សមួយក្រុមប៉ុណ្ណោះ។ លោកបន្តថា ទស្សនៈទាំងនោះមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងនូវតថភាពជាក់ស្ដែងនៅក្នុងសង្គមនោះទេ ព្រោះមិនបានពិនិត្យមើលឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងតាមបែបវិទ្យាសាស្ត្រ។ ជាយោបល់ លោកស្នើឲ្យភាគីដែលធ្វើការពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោត ទៅមើលរបាយការណ៍របស់ គ.ជ.ប វិញ ដោយហេតុថា គ.ជ.ប ជាស្ថាប័នអនុវត្តផ្ទាល់ ហើយបានធ្វើការគ្រប់ជ្រុងជ្រោយទាំងអស់។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា៖ «សម្រាប់ការបោះឆ្នោតគ្មានប្រទេសណាមួយដែលរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយល្អឥតខ្ចោះនោះទេ សូម្បីតែនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ឬនៅបារាំង ក៏ដោយ ហើយយើងឃើញថា ក្រោយការបោះឆ្នោត វាតែងតែមានរឿងខ្លះកើតឡើង។ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដែលរៀបចំដោយ គ.ជ.ប កន្លងមកនេះ គ.ជ.ប បានទទួលការស្វាគមន៍ និងការគាំទ្រដោយសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ ភាគច្រើនលើសលប់»។
ផ្ទុយពីការលើកឡើងរបស់លោក ហង្ស ពុទ្ធា ខាងលើនេះ នាយកប្រតិបត្តិអង្គការនិកហ្វិច (NICFECT) យល់ស្របចំពោះរបកគំហើញ និងការវាយតម្លៃរបស់អង្គការអានហ្វ្រែល នេះ។ លោកថា ការវាយតម្លៃនេះ ដូចគ្នាទៅនឹងការវាយតម្លៃរបស់សង្គមស៊ីវិលដែរ ដែលបានជួបប្រទះនូវការលំបាកដោយសារតែមានការរឹតត្បិតសេរីភាពក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរបស់អង្គការ និងសមាគមដែលឃ្លាំមើលដំណើរការបោះឆ្នោតនៅពេលកន្លងមក។
លោក សម គន្ធាមី៖ «ក្នុងរបាយការណ៍របស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលយើងចេញនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា មុន គ.ជ.ប. ប្រកាសលទ្ធផលផ្លូវការថ្ងៃទី២៥ យើងបាននិយាយចំណុចហ្នឹងដែរ ពីហិរញ្ញវត្ថុគណបក្ស ពីការងារតម្លាភាពរបស់ គ.ជ.ប ទាំងអស់ហ្នឹង។ វាហាក់ដូចជាស្រដៀងគ្នា ដែលអង្គការអានហ្វ្រែល បានលើកឡើងក្នុងរបាយការណ៍ស្ថាពររបស់គាត់។ ប៉ុន្តែចំណុចនេះ យើងជួបការលំបាកណាស់ ហិរញ្ញវត្ថុគណបក្សនេះ គ.ជ.ប ហាក់ដូចជាស្ទាក់ស្ទើរនឹងរៀបចំ កំណត់ការចំណាយថវិកាក្នុងពេលឃោសនារបស់គណបក្សមួយៗ... គ.ជ.ប ហាក់ដូចជាមិនទាន់បានសម្រេចបែបម៉េចទេ»។
ក្រៅពីនោះ លោក សម គន្ធាមី ថា ករណីនៃការដោះស្រាយវិវាទពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោត ក៏នៅតែចោទជាបញ្ហាដដែល ដោយសារបច្ចេកទេសរបស់មន្ត្រី គ.ជ.ប នៅមានភាពឆកល្វែងនៅឡើយ។ លោកថា មន្ត្រីទាំងនោះពុំទាន់ទទួលបាននូវការបណ្ដុះបណ្ដាលច្បាស់លាស់ ហើយយន្តការដោះស្រាយបណ្ដឹងពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតខ្លះ បានដោះស្រាយដោយបិទទ្វារ ពុំបានបើកសវនាការជាសាធារណៈ។
ដោយឡែកចំពោះបញ្ហាអនុញ្ញាតឲ្យពលករចំណាកស្រុកអាចចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត និងចូលរួមបោះឆ្នោតនៅក្រៅប្រទេសបាន លោក សម គន្ធាមី មានប្រសាសន៍ថា ខាងសង្គមស៊ីវិលរបស់លោកបានលើកឡើងពីបញ្ហាទាំងនេះដាក់ជូនទៅ គ.ជ.ប ដែរ ដោយស្នើសុំឲ្យ គ.ជ.ប ធានាសិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ពលករចំណាកស្រុកទាំងនោះ តាមរយៈការជួយសម្រួលរៀបចំការិយាល័យចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត និងការិយាល័យបោះឆ្នោតនៅក្រៅប្រទេសបាន។
ឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះ លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថ្លែងថា ច្បាប់តម្រូវឲ្យ គ.ជ.ប រៀបចំការិយាល័យនៅក្នុងប្រទេស ពោលគឺនៅគ្រប់ឃុំសង្កាត់ទាំងអស់នៅកម្ពុជា។ លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថ្លែងថា ការបើកការិយាល័យនៅតាមស្ថានទូត ឬក៏ស្ថានកុងស៊ុល គឺមិនអាចទៅរួចនោះទេ ដោយសារនេះជាបញ្ញត្តិរបស់ច្បាប់។
អង្គការអានហ្វ្រែល បានដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍ចំនួន ៣៦នាក់ នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីឃ្លាំមើលដំណើរការឃោសនា និងការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា ចាប់ពីថ្ងៃទី១២ ខែឧសភា រហូតដល់ថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅនេះ។ បេសកកម្មនេះ គ្របដណ្ដប់នៅខែត្រចំនួន ១៣ ក្នុងអំឡុងពេលយុទ្ធនាការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត និងនៅតាមស្ថានីយបោះឆ្នោតចំនួន ១៥១ ក្នុងខែត្រចំនួន ១៨ ក្នុងថ្ងៃបោះឆ្នោត។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃទី២៨ កក្កដា បានកំណត់យកថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខនេះ ជាថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៦៕