សមាគម និងអង្គការជាតិ អន្តរជាតិចំនួន១៦៤ ស្នើឲ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង បង្កើតគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេតជុំវិញករណីឃាតកម្មលោកបណ្ឌិត កែម ឡី ដែលត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦។ ការស្នើនេះ ដោយសារសមាគម អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិទាំងនោះយល់ថា ការស៊ើបអង្កេតកន្លងទៅរបស់តុលាការ មានការវិវឌ្ឍន៍តិចតួចប៉ុណ្ណោះ។
អស់រយៈពេល ១ឆ្នាំដែលលោកបណ្ឌិត កែម ឡី អ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាលមិនសំចៃមាត់ ត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់នោះ ប៉ុន្តែមកដល់ពេលនេះមានមនុស្សម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ គឺបុគ្គលឈ្មោះ អឿត អាង ហៅ ជួប សម្លាប់ ត្រូវបានតុលាការអះអាងថាជាឃាតកពិតប្រាកដ និងបានសម្រេចកាត់ទោសរូបគេដាក់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត បើទោះបីជាពលរដ្ឋជាច្រើនជឿជាក់ថា នៅមានរឿងរ៉ាវដ៏អាថ៌កំបាំងជាច្រើនទៀត ដែលនាំឲ្យមានការបាញ់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី ហើយដែលតុលាការមិនបានស្វែងរកការពិតនៅឡើយ។
ទន្ទឹមនេះ សមាគម អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិចំនួន១៦៤ ក៏បានសម្ដែងការព្រួយបារម្ភជាថ្មីម្ដងទៀតជុំវិញការវិវឌ្ឍន៍តិចតួចនៃការស៊ើបអង្កេតករណីឃាតកម្មលើលោកបណ្ឌិត កែម ឡី។
ស្របពេលអ្នកគោរពស្រឡាញ់ នាំគ្នារៀបចំពិធីបុណ្យគម្រប់ខួប ១ឆ្នាំដើម្បីគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធលោកបណ្ឌិត កែម ឡី ទាំងនៅក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេសនោះ ក្រុមសមាគម អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិជិត១៧០ បានផ្សាយលិខិតចំហមួយនៅថ្ងៃទី៧ កក្កដា ដើម្បីស្នើឲ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង បង្កើតគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេតឯករាជ្យ និងឥតលម្អៀងមួយ ដែលស្របតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិ ដើម្បីបន្តស៊ើបអង្កេតបន្ថែមទៀតជុំវិញករណីឃាតកម្មលោកបណ្ឌិត កែម ឡី។
ការស្នើសុំនេះ ដោយសារក្រុមសមាគម អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិទាំងនោះបញ្ជាក់ថា ការសម្រេចរបស់តុលាការនៅថ្ងៃទី២៣ មីនា ដើម្បីផ្ដន្ទាទោស អឿត អាង អស់មួយជីវិត គឺធ្វើឡើងទាំងមិនទាន់រកឃើញការពិតចំពោះចម្លើយសារភាពរបស់ អឿត អាង ដែលបានប្រាប់តុលាការថា មានជនសង្ស័យចំនួន ២នាក់ទៀត គឺឈ្មោះ ពូ លិស ដែលណែនាំឲ្យរូបគេស្គាល់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី និងឈ្មោះ ចក់ គឺជាអ្នកលក់កាំភ្លើងឲ្យ អឿត អាង ព្រមទាំងសំណួរជាច្រើនទៀតដែលតុលាការមិនទាន់រកឃើញចម្លើយនៅឡើយ។
ជាងនេះទៅទៀត សូម្បីចម្លើយសារភាពរបស់ អឿត អាង ដែលថាមូលហេតុឈានទៅដល់ការបាញ់សម្លាប់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី ដោយសារជំពាក់លុយចំនួន ៣.០០០ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកនោះ ហើយបានលោកស្រី ប៊ូ រចនា ភរិយាបណ្ឌិត កែម ឡី និងលោកស្រី ហឿម ហ៊ត់ ភរិយារបស់ អឿត អាង ផ្ទាល់ឆ្លើយបដិសេធនោះ ក៏តុលាការមិនស៊ើបអង្កេតរកឃើញការពិតដែរ។
ពាក់ព័ន្ធនឹងការស្នើសុំបង្កើតគណៈកម្មការនេះ លោក ខៀវ សុភ័គ មន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ បញ្ជាក់ថា លោកមិនទាន់ហ៊ានបកស្រាយថាយ៉ាងណានៅឡើយទេ ដោយសារលោកមិនទាន់ទទួលបានសំណើថ្មីនេះនៅឡើយ៖ «ពូមិនទាន់បានឃើញ ប៉ុន្តែអាហ្នឹងសំណូមពរពួកគាត់ គឺពួកគាត់អាចធ្វើអ៊ីចឹងបាន»។
ថ្វីត្បិតតែយ៉ាងនេះក្ដី កាលពីថ្ងៃទី៨ កក្កដា លោក ខៀវ សុភ័គ បានព្រមានទៅដល់សមាគម និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាង ១០៧ស្ថាប័ន ថានឹងអាចមានវាសនាជាប់ពន្ធនាគារដូចករណីលោក គឹម សុខ អ្នកវិភាគនយោបាយ ប្រសិនបើសមាគម និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលទាំងនោះហ៊ានធ្វើអ្វីផ្ដេសផ្ដាស។ ការព្រមាននេះ បន្ទាប់ពីសមាគម និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន ១០៧ស្ថាប័ន នៅថ្ងៃទី៨ កក្កដា ក៏ស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាលអនុញ្ញាតឲ្យភាគីអន្តរជាតិ ចូលរួមស៊ើបអង្កេតករណីឃាតកម្មលោកបណ្ឌិត កែម ឡី ដែរ។
នៅថ្ងៃទី៩ កក្កដា ដដែលនេះក៏មានក្រុមមន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន ៤នាក់មកពីសហព័ន្ធសហជីពកម្មករចំណីអាហារ និងសេវាកម្មកម្ពុជា ដែលបាននាំគ្នាយកបាច់ផ្កាឈូក និងរូបថតទៅគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធបណ្ឌិត កែម ឡី នៅហាងស្ដារម៉ាត ក្បែរស្ដុបបូកគោ រាជធានីភ្នំពេញ ជាទីកន្លែងឃាតកបាញ់សម្លាប់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី កាលពី ១ឆ្នាំមុននោះ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលដាក់ពង្រាយកងកម្លាំងអាជ្ញាធរ និងកងកម្លាំងសន្តិសុខសរុបជិត ៣០នាក់ ចុះទៅរារាំង និងមិនឲ្យមានការដាក់កម្រផ្កា និងចាប់យករូបថតលោកបណ្ឌិត កែម ឡី ពីមន្ត្រីអង្គការទាំងនោះទៀតផង។
អនុប្រធានសហព័ន្ធសហជីពកម្មករចំណីអាហារ និងសេវាកម្មកម្ពុជា អ្នកស្រី អ៊ូ ទេពផល្លីន ថ្លែងថា សិទ្ធិសេរីភាពជួបជុំ និងសិទ្ធិបញ្ចេញមតិនៅតាមទីសាធារណៈ ត្រូវបានរឹតត្បិតយ៉ាងខ្លាំង៖ «គ្នាខ្ញុំ ៤នាក់ ផ្កាឈូក ៣០ដើម រូបថតលោកបណ្ឌិតមួយ កៅអីមួយ និងថូផ្កាមួយ មិនគួរណារំខានដល់អាជ្ញាធរចំនួន ៤ឡានសោះ»។
លោកបណ្ឌិត កែម ឡី អ្នកវិភាគនយោបាយ ត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់នៅព្រឹកថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ នៅក្នុងហាងស្ដារម៉ាត (Star Mart) នៃស្ថានីយប្រេងឥន្ធនៈកាល់តិច (Caltex) ក្បែរស្ដុបបូកគោ រាជធានីភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីលោកធ្វើអត្ថាធិប្បាយលើរបាយការណ៍រកឃើញរបស់អង្គការ គ្លបល វីនេស (Global Witness) ដែលបានលាតត្រដាងពីការប្រើប្រាស់អំណាចរបស់គ្រួសារលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីក្ដោបក្ដាប់ជំនួញសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា ដែលមានតម្លៃរាប់រយលានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។
មួយឆ្នាំមកនេះ រដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ មិនបានបើកការស៊ើបអង្កេតលើរបាយការណ៍អង្គការ គ្លបល វីនេស ដែលបានរកឃើញថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន រំលោភអំណាចនេះទេ។
នៅក្នុងលិខិតចំហផ្ញើទៅលោក ស ខេង ដដែលនេះ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលទាំងនេះបានលើកជាសំណួរជុំវិញមូលហេតុនៃឃាតកម្មនេះ នៅពុំទាន់មានចម្លើយនៅឡើយទេ។ ទោះបីជាមានការអះអាងក្ដី ទាំងចៅក្រមស៊ើបសួរ លោក សេង លាង និងរដ្ឋាភិបាល នៅពុំទាន់បានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈអំពីការវិវឌ្ឍន៍សម្រាប់សាធារណជន ជុំវិញការស៊ើបអង្កេត ឬកម្មវត្ថុដែលអាចពាក់ព័ន្ធនឹងការស៊ើបអង្កេតនេះនៅឡើយទេ។
សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត ត្រូវបានធានានៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ជាពិសេសកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ ដែលកម្ពុជា ជារដ្ឋភាគី។ កាតព្វកិច្ចក្នុងការការពារសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត រួមបញ្ចូលទាំងកាតព្វកិច្ចវិជ្ជមានរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការធានាដល់ការស៊ើបអង្កេតដោយឥតលម្អៀង និងហ្មត់ចត់លើករណីឃាតកម្មលើលោកបណ្ឌិត កែម ឡី។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គោលការណ៍អង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីការបង្ការដោយប្រសិទ្ធភាព និងការស៊ើបអង្កេតជុំវិញការកាត់ទោសក្រៅច្បាប់ តាមអំពើចិត្ត និងដោយសង្ខេប បញ្ជាក់បន្ថែមពីការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចនេះ និងសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងច្បាស់ថា រដ្ឋនានាត្រូវបើកការស៊ើបអង្កេតឲ្យបានហ្មត់ចត់ ឆាប់រហ័ស និងឥតលម្អៀង។
បន្ថែមពីលើនេះទៀត ពិធីសាររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីការស៊ើបអង្កេតលើករណីឃាតកម្មក្រៅច្បាប់ កំណត់អំពីលក្ខខណ្ឌតម្រូវឲ្យមានការត្រួតពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់របស់រដ្ឋាភិបាលជុំវិញអង្គហេតុ និងការបង្ហាញការពិតជាសាធារណៈ ដរាបណាមានការរំលោភបំពានលើសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត ព្រមទាំងចែងថា ដំណើរការ និងលទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេត ត្រូវតែមានតម្លាភាព រួមបញ្ចូលទាំងការបើកចំហដល់ការត្រួតពិនិត្យពិច័យពីសាធារណជន និងក្រុមគ្រួសាររបស់ជនរងគ្រោះ៕