ជនជាតិដើមភាគតិចខែត្រភាគឦសានអះអាងថា ក្រោយពីរបបលោក ហ៊ុន សែន បានកម្ទេចបក្សប្រឆាំង ដើម្បីក្រាញអំណាច មានបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនបានផុសឡើង រួមមាន ការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពជួបប្រជុំ ការគំរាមចាប់ដាក់គុក ការប្តឹងពលរដ្ឋទៅតុលាការ ការបង្ក្រាបដោយបង្ហូរឈាម និងពង្រាយកម្លាំងសមត្ថកិច្ចឃ្លាំមើលពលរដ្ឋជាដើម។ ពួកគាត់អង្កេតឃើញថា អាជ្ញាធររបបក្រុងភ្នំពេញ មិនបានយកចិត្តទុកដាក់បម្រើពលរដ្ឋដូចការសន្យានៅពេលឃោសនាបោះឆ្នោតនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ បែរជាប្រើប្រព័ន្ធតុលាការគំរាមកំហែងពលរដ្ឋ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទៅវិញ។
ជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅខែត្រក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង ព្រះវិហារ និងខែត្រមណ្ឌលគិរី សម្តែងក្តីកង្វល់ពីការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាព និងការចោទប្រកាន់ពលរដ្ឋតាមអំណាចតុលាការ នៅគ្រាដែលពួកគាត់តវ៉ាស្វែងរកដំណោះស្រាយ និងឃាត់គ្រឿងចក្ររបស់ក្រុមហ៊ុន ដែលឈួសឆាយប៉ះពាល់ដីអាស្រ័យផលរបស់ពួកគាត់។
ជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅខែត្រព្រះវិហារថ្លែងសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ឲ្យដឹងនៅថ្ងៃទី២៩ មីនាថា ក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចចិន និងឈ្មួញមានអំណាច ឃុបឃិតជាមួយអាជ្ញាធរប្តឹងពលរដ្ឋណាដែលចេញមុខប្រឆាំងការឈូសឆាយព្រៃអាស្រ័យផលរបស់ពួកគាត់ និងប្តឹងពលរដ្ឋមួយចំនួនទៅតុលាការ ព្រោះបម្រើប្រយោជន៍ឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន។ លោកថា អាជ្ញាធររបបលោក ហ៊ុន សែន មិនអើពើការលំបាកវេទនាដោយសារបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ អូរ ស្ទឹង ជាប្រភពត្រីសាច់ និងដើមឈើផលិតជ័រទឹកជាដើមនោះទេ បែរជាធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពលរដ្ឋ ដែលងើបតវ៉ា និងរឹតត្បិតសិទ្ទិពលរដ្ឋមិនឲ្យជូបប្រជុំជាដើម។
ជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅខែត្រស្ទឹងត្រែងម្នាក់ទៀតថ្លែងសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ សង្កេតឃើញថា ពលរដ្ឋភាគច្រើនបានសម្ងំយកសុខរៀងៗ ខ្លួន មិនហ៊ានងើបទាមទាររកយុត្តិធម៌រឿងបាត់បង់ព្រៃឈើ និងដីសហគមន៍នោះទេ ព្រោះខ្លាចអាជ្ញាធរប្តឹងពួកគាត់ទៅតុលាការ ឬចោទថា ជាក្រុមបក្សប្រឆាំង។ លោកកត់សម្គាល់ថា ព្រៃសហគមន៍ភួមិអន្លង់ក្រមួន ដែលធ្លាប់ជាប្រភពធនធានធម្មជាតិ និងដើមឈើផលិតជ័រទឹក តែនៅរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ព្រៃនៅតំបន់នោះ ត្រូវគេកាប់ឈើអស់ទាំងស្រុង បង្កឲ្យអ្នកភូមិបាត់បង់កន្លែងអាស្រ័យផល និងប្រពៃណី។
ពលរដ្ឋរស់នៅខែត្រក្រចេះ ដែលគេចផុតពីគ្រាប់កាំភ្លើងរបស់អាជ្ញាធរ ឲ្យដឹងថា របបក្រុងភ្នំពេញ បានច្បាមដីព្រៃស្រោង ដែលជាដែនជម្រកសត្វព្រៃរាប់ម៉ឺនហិកតារ ដើម្បីសម្បទានឲ្យក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្លូនដោយមិនបានគិតពីផលប៉ះពាល់ធនធានធម្មជាតិ និងជីវភាពពលរដ្ឋ។ លោកកត់សម្គាល់ថា នៅគ្រាដែលពលរដ្ឋរងការបង្ក្រាបដោយបង្ហូរឈាម កាលពីដើមខែមីនាកន្លងទៅ គឺជាបន្ទុកដ៏ធំមួយនាំឲ្យពលរដ្ឋភ័យព្រួយរឿងបញ្ចេញមតិ និងទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពខ្លាចក្រែងអាជ្ញាធរចាប់ដាក់គុក។
កាលពីថ្ងៃទី០៨ មីនា ពលរដ្ឋជាង ២រយនាក់ បាននាំគ្នាតវ៉ាបិទផ្លូវជាតិលេខ ៧៦ បំណងស្នើសុំឲ្យអាជ្ញាធរបញ្ឈប់ការឈូសឆាយផ្ទះសម្បែង និងផលដំណាំ តែត្រូវអាជ្ញាធរខែត្រក្រចេះ ភាគច្រើនជាយោធារាប់រយនាក់ ប្រដាប់អាវុធគ្រប់ដៃបានបាញ់រះមកលើពលរដ្ឋ។ យ៉ាងហោចណាស់ ក៏មានពលរដ្ឋបីនាក់រងរបួសធ្ងន់ និងស្រាយ។
ដោយឡែកជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅខែត្រមណ្ឌលគិរី ថ្លែងសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ សង្កេតឃើញថា មេឃុំ និងអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានមួយចំនួនក៏មានឆន្ទៈចង់ដោះស្រាយបញ្ហាជូនពលរដ្ឋដោយយុត្តិធម៌ដែរ តែពួកគេរងសម្ភាធពីថ្នាក់លើ ព្រោះទំនាស់ភាគច្រើនសុទ្ធសឹង ពាក់ព័ន្ធមន្ត្រីរាជការ និងអ្នកមានអំណាច។ លោកថា បើទោះបីជាកម្ពុជាមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលនៃប្រទេសផ្ដល់សេរីភាពដល់ពលរដ្ឋអាចជួបជុំ និងសម្ដែងមតិដោយសន្តិវិធីក្តី តែធាតុពិតអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលមិនបានអនុវត្តឲ្យបានត្រឹមត្រូវឡើយ។ ជាក់ស្តែងបើពលរដ្ឋឈឺឆ្អាលរឿងបទល្មើសព្រៃឈើ និង រិះគន់អាជ្ញាធរ ដើម្បីឲ្យទប់ស្កាត់ តែត្រូវបានអាជ្ញាធររកលេសប្តឹងពួកគាត់ទៅតុលាការ ពីបទញុះញង់ និងផ្តល់ព័ត៌មានមិនពិតជាដើម។ បញ្ហានេះដែលនាំឲ្យពលរដ្ឋលែងហ៊ានបញ្ចេញមតិ បើទោះបីជាភាពមិនប្រក្រតីកើតមានឡើងធំធេងយ៉ាងណាក្ដី។
មេឃុំម្លូរព្រៃពីរ ស្រុកឆែប ខែត្រព្រះវិហារ លោក កាន់ សុវណ្ណគា បដិសេធថា អាជ្ញាធរឃុំមិនបានគំរាមពលរដ្ឋចាប់ដាក់គុកនោះទេ គ្រាន់តែចុះសម្របសម្រួលជាមួយពលរដ្ឋ ព្រោះសិទ្ធិសម្រេចដោះស្រាយបញ្ហារបស់ពលរដ្ឋមួយចំនួន គឺហូសពីសមត្ថភាពអាជ្ញាធរឃុំ។ លោកថា ការសំណូមពររបស់ពលរដ្ឋក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា គឺលោកតែងជូនដំណឹងទៅថ្នាក់លើសម្រេច បើថ្នាក់លើមិនអនុញ្ញាតលោកមិនអាចជំទាស់បទបញ្ជារបស់ថ្នាក់លើបានទេ។
កាលពីថ្ងៃទី ២៨ មីនា ជនជាតិដើមភាគតិចកួយ មួយចំនួននៅខែត្រព្រះវិហារ ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនចិនប្តឹងទៅតុលាការ នៅគ្រាដែលពូកគាត់ឃាត់គ្រឿងចក្ររបស់ក្រុមហ៊ុន បំណងការពារដីធ្លីរបស់ខ្លូន ដែលនៅសេសសល់ចុងក្រោយជាង ៣រយហិកតារ ដើម្បីឃ្វាលគោក្របី និងរកអនុផលព្រៃឈើបែបប្រពៃណីជនជាតិដើមភាគតិច ខណៈតំបន់ពួកគាត់រស់នៅ ហ៊ុមព័ទ្ធដោយចម្ការអំពៅរបស់ក្រុមហ៊ុនចិនស្ទើរទាំងស្រុង។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រា៣៥ ចែងថា ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌របស់ប្រទេសជាតិ។ សេចក្ដីស្នើទាំងឡាយរបស់ពលរដ្ឋត្រូវបានទទួលការពិនិត្យ និងដោះស្រាយយ៉ាងហ្មត់ចត់ពីអង្គការរដ្ឋ។
មាត្រា ៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា កម្ពុជាទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយណាទាក់ទិនសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ ដែលកម្ពុជា ទទួលស្គាល់ថា ជាច្បាប់កម្ពុជា។
មន្ត្រីឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សខែត្រព្រះវិហារ លោក ឡោ ចាន់ យល់ថា ប្រទេសអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការតវ៉ាដោយសន្តិវិធី ការជួបប្រជុំ និងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ ត្រូវបានធានាដោយច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលទទួលស្គាល់ តែប្រសិនបើមានការគំរាមកំហែង និងរឹតត្បិត នឹងប៉ះពាល់នីតិរដ្ឋ ជីវភាពរស់នៅ និងសិទ្ធិ សេរីភាពពលរដ្ឋ។ លោកថា បើអាជ្ញាធរនៅតែប្រើប្រព័ន្ធតុលាការដោះស្រាយបញ្ហា ពុំមែនជាគោលការណ៍អនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ ហើយក៏មិនមែនជាដំណោះស្រាយសន្តិវិធីនោះដែរ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។