ប្រជាសហគមន៍នៅស្រុកសណ្ដាន់ ខេត្តកំពង់ធំ លើកឡើងពីអត្ថប្រយោជន៍នៃដើមច្បោះជ័រ ដែលជាប្រភពចំណូលសម្រាប់ពួកគាត់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែប្រជាសហគមន៍អះអាងថា ដើមច្បោះជ័ររងការកាប់បំផ្លាញជាបន្តបន្ទាប់ ហើយនឹងអាចវិនាសនៅពេលខាងមុខជាក់ជាមិនខាន ប្រសិនបើរាជរដ្ឋាភិបាលគ្មានវិធានទប់ស្កាត់នោះទេ។
ការបាត់បង់ដើមច្បោះជ័រ គឺមិនត្រឹមតែបណ្ដាលឱ្យបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលរបស់ប្រជាសហគមន៍ដែលរស់នៅក្បែរតំបន់ព្រៃឡង់ ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែជាការបាត់បង់អត្តសញ្ញាណមួយ ព្រោះជាមុខរបរប្រពៃណីរបស់ពលរដ្ឋ ពិសេសជនជាតិដើមភាគតិចតែម្ដង។ បន្ថែមពីនេះ ការបាត់បង់មុខរបរធ្វើឱ្យពលរដ្ឋចាប់ផ្តើមចំណាកស្រុកទៅតំបន់ឆ្ងាយៗ ឬទៅក្រៅប្រទេស ហើយមានពលរដ្ឋខ្លះទៀតត្រូវបង្ខំចិត្តធ្វើកម្មករឱ្យក្រុមហ៊ុនបរទេសដែលមកវិនិយោគដាំកៅស៊ូនៅក្បែរព្រៃឡង់ ដើម្បីបានចំណូលផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ។
បណ្ដាញការពារព្រៃឡង់ នៅឃុំមានឫទ្ធិ លោក សាំង យិន មានប្រសាសន៍ថា ពីដើមឡើយអ្នកភូមិរបស់លោកស្ទើរតែទាំងអស់មានដើមច្បោះជ័រជាកម្មសិទ្ធិ និងប្រមូលជ័រទឹកយកទៅលក់ដើម្បីបានចំណូលបន្ថែមសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត។ លោកបន្តថា បច្ចុប្បន្នក្នុងភូមិសំអោង ពលរដ្ឋដែលមានដើមច្បោះជ័រ គឺមានមិនដល់ ១០ភាគរយ ឬប្រមាណ ១០គ្រួសារផង ដោយសារការលួចកាប់បំផ្លាញពីសំណាក់ជនល្មើស ម្យ៉ាងប្រជាសហគមន៍មួយចំនួនចាញ់ឃោសនាក្រុមឈ្មួញ ហើយក៏នាំគ្នាលក់ដើមច្បោះជ័ររបស់ខ្លួនតែម្ដង៖ «ព្រួយបារម្ភណាស់លោកគ្រូ ព្រោះខ្ញុំជាសហគមន៍មួយរូបដែរ តែការពារខាងមុខ គេមកខាងក្រោយ។ យើងទៅខាងក្រោយ គេកាប់អីមុខ។ ទៅមុខទៀតបាត់បង់មុខរបរ ហើយក្មេងជំនាន់ក្រោយខានឃើញព្រៃឈើធំៗទៀត»។
ព្រៃឡង់គឺជាប្រភពនៃអនុផលព្រៃឈើយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនជាជនជាតិភាគតិចប្រមាណ ៦ម៉ឺន (៦០.០០០) គ្រួសារ ហើយស្មើនឹងចំនួនប្រជាជនជាង ២០ម៉ឺននាក់ ដែលរស់នៅជាប់តំបន់ព្រៃអភិរក្សមួយនេះ រួមមាននៅខេត្តព្រះវិហារ កំពង់ធំ ស្ទឹងត្រែង និងក្រចេះ។ របរសំខាន់ជាងគេរបស់ប្រជាសហគមន៍គឺរបរដងជ័រទឹក ដែលយកចេញពីដើមឈើទាល ឬដើមត្រាច។
ដើម្បីបានជ័រទឹកគេត្រូវកាប់ដើមឈើឲ្យប្រហោងទៅតាមទំហំនៃដើមឈើតូច ឬធំ រួចយកភ្លើងដុតក្នុងរន្ធប្រហោងនោះ។ របរនេះ បានក្លាយជាមុខរបរប្រពៃណីសម្រាប់ប្រជាសហគមន៍រស់នៅជុំវិញតំបន់ព្រៃឡង់។
បណ្ដាញស្នូលការពារព្រៃឡង់ ស្រុកសណ្ដាន់ លោក សុខ ប្លោក កត់សម្គាល់ថា ដើមច្បោះជ័ររបស់ពួកគាត់នៅក្នុងតំបន់ព្រៃអភិរក្សមួយនេះ ចាប់ផ្ដើមហិនហោចខ្លាំង ក្រោយពេលមានវត្តមានក្រុមហ៊ុនដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួន ដូចជាក្រុមហ៊ុន ស៊ី.អរ.ស៊ី.ខេ (CRCK) កាលពីឆ្នាំ២០០៩ ឬ២០១០។ លោកថា ទំហំបាត់បង់ គឺរាប់ម៉ឺនដើម ហើយបច្ចុប្បន្នប្រជាពលរដ្ឋនៅមានដើមច្បោះជ័រជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន គឺមានចំនួនតិចតួច ប៉ុន្តែលោកមិនបានដឹងពីចំនួននៅសេសសល់ពិតប្រាកដទេ៖ «ប៉ុន្តែបើនិយាយពីបាត់បង់ច្បោះជ័រទឹកគឺបាត់បង់ច្រើនមែនទែននៅក្នុងតំបន់ព្រៃឡង់។ បើនៅខាងឃុំប្អូននៅឃុំដងកាំបិត វិញ គឺគ្មានសូម្បីតែម្នាក់ទេឥឡូវនៅក្នុងតំបន់ព្រៃឡង់ ដើមច្បោះរបស់ពួកគាត់គឺត្រូវបានបាត់បង់»។
របាយការណ៍របស់ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ឆ្នាំ២០១៧ ឱ្យដឹងថា ក្រសួងបានផ្ដល់លិខិតបើកផ្លូវដល់ក្រុមហ៊ុនចំនួន ៣៤ និងអតិថិជនចំនួន ៨នាក់ ដើម្បីដឹកជញ្ជូនផល និងអនុផលព្រៃឈើ រួមមានឈើប្រណិត ឈើហ៊ុប កូនឈើ អុសចម្រុះ កូនក្រឡឹង និងប្រភេទឈើផ្សេងទៀត ព្រមទាំងជ័រទឹកផងដែរ។ ក្នុងនោះ ជ័រទឹកគឺមានចំនួនជាង ១ពាន់តោន (១.០៣១)។ បន្ថែមពីនេះ ក្រុមហ៊ុនចំនួន ១០ ដែលបាននាំជ័រទឹកទៅក្រៅប្រទេស មានចំនួនជិត ៣០០តោន (២៩២)។
លោក សុខ ប្លោក បញ្ជាក់ថា ក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ ចុងក្រោយនេះ ជ័រទឹកមានតម្លៃខ្ពស់។ ជាក់ស្ដែងកាលពីមុនឆ្នាំ២០១០ ពលរដ្ឋអាចលក់ជ័រទឹកក្នុងមួយប៊ីដុង ឬមួយកាន ស្មើចំនួន ៣០លីត្រ បានតម្លៃ ២ម៉ឺន ទៅ ៤ម៉ឺនរៀល ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នពួកគាត់អាចលក់បានតម្លៃចន្លោះពី ១០ម៉ឺន ទៅ ១៣ម៉ឺនរៀលក្នុងមួយកាន។ ចំណែកទីផ្សារវិញ គឺមិនពិបាកទេ ព្រោះឈ្មួញចូលទៅទិញដល់ផ្ទះ ឬចូលទៅទិញក្នុងព្រៃតែម្ដង។
លោកយល់ថា តម្លៃជ័រទឹកហក់ឡើងខ្ពស់ពេលនេះ គឺដោយសារតែឈើច្បោះជ័រនៅតំបន់ព្រៃឡង់ កាន់តែថយចុះជាបន្តបន្ទាប់។ ប្រជាសហគមន៍រូបនេះបារម្ភពីវាសនាដើមច្បោះជ័រនៅតំបន់ព្រៃឡង់ ថានឹងអាចបាត់បង់ទាំងស្រុងនៅពេលខាងមុខ ប្រសិនបើគ្មានវិធានទប់ស្កាត់ ហើយប្រជាពលរដ្ឋ ពិសេសជនជាតិដើមភាគតិចនឹងរងផលប៉ះពាល់កាន់តែច្រើន ដូចជាបាត់បង់មុខរបរប្រពៃណី និងបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលជាដើម៖ «និយាយសារសំខាន់មានច្រើន។ ទីមួយ គឺសម្រាប់អាយុជីវិតរបស់គាត់តែម្ដង នៅពេលគាត់ទៅដងជ័រទឹកមកហើយ គាត់អាចយកទៅលក់នៅទីផ្សារបានកម្រៃតិចតួចសម្រាប់ដោះស្រាយក្នុងគ្រួសាររបស់គាត់ ហើយទីពីរទៀត គាត់គិតថា ចូលរួមការពារព្រៃឈើឱ្យបាននៅគង់វង្សដែរ»។
ប្រជាសហគមន៍ដែលមានដើមច្បោះជ័រប្រមាណ ១០០ដើមរូបនេះ ឱ្យដឹងថា ក្នុងមួយដើម គឺផ្ដល់ផលជាជ័រទឹកប្រហែល ១លីត្រ ហើយរយៈពេលប្រមូលជ័រទឹក គឺ ២ថ្ងៃម្ដង ឬ ៣ថ្ងៃម្ដង។ ដើមច្បោះជ័រ អាចផ្ដល់ផលពេញមួយឆ្នាំ ប៉ុន្តែនៅរដូវប្រាំងក្ដៅខ្លាំង ហើយជារដូវដើមប្រភេទនេះជ្រុះស្លឹក ជាហេតុធ្វើឱ្យជ័រទឹកមិនសូវចេញច្រើនឡើយ។ ប្រភពដដែលបន្ថែមថា ជ័រទឹកគេយកទៅប្រើប្រាស់ ដូចជាលាបទូក លាបល្អី ចង្អេរជាដើម ប៉ុន្តែលោកមិនដឹងថា ឈ្មួញដែលទិញយកទៅក្រៅស្រុក គេយកទៅធ្វើអ្វីនោះទេ។
របាយការណ៍របស់ក្រសួងកសិកម្មដដែល បានកំណត់ទិសដៅបន្តចំពោះការងារការពារ និងស្តារឡើងវិញនូវគម្របព្រៃឈើនៅប្រទេសកម្ពុជា។ បន្ថែមពីនេះ ត្រូវបង្កើនកិច្ចសហការល្អជាមួយក្រសួង ស្ថាប័ន សមត្ថកិច្ចជំនាញ ប្រជាសហគមន៍ និងភាគីពាក់ព័ន្ធ ពិសេសអ្នកសារព័ត៌មាន រួមទាំងព្រះរាជអាជ្ញាឱ្យជួយគាំទ្រដល់ការអនុវត្តច្បាប់ប្រកបដោយតម្លាភាព និងប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់។ ជាងនេះទៀត ត្រូវពង្រឹងកិច្ចសហការជាប្រចាំជាមួយអាជ្ញាធរដែនដី ដើម្បីទប់ស្កាត់ និងបង្ក្រាបបទល្មើសព្រៃឈើ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ សង្គមស៊ីវិលមើលឃើញថា រាជរដ្ឋាភិបាលបរាជ័យក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយរបស់ខ្លួនចំពោះការទប់ស្កាត់ និងបង្ក្រាបបទល្មើសព្រៃឈើនេះ ជាក់ស្ដែងបទល្មើសព្រៃឈើ និងរត់ពន្ធឈើចេញទៅក្រៅប្រទេសនៅតែកើតមានឥតឈប់ឈរ ហើយឈ្មួញឈើដែលជាមន្ត្រី ឧកញ៉ា និងមានខ្នងគ្រាក់ៗ នៅតែអាចរួចផុតពីសំណាញ់ច្បាប់ដដែល។
អ្នកសម្របសម្រួលលេខាធិការដ្ឋានបណ្ដាញការពារព្រៃឡង់ លោក សេង សុខហេង មើលឃើញថា មានកត្តាមួយចំនួនដែលធ្វើឱ្យដើមច្បោះជ័ររបស់ប្រជាសហគមន៍ចេះតែបាត់បង់ គឺដោយសារវត្តមានក្រុមហ៊ុនដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនៅជុំវិញតំបន់ព្រៃឡង់។ ការលួចកាប់បំផ្លាញពីសំណាក់ជនល្មើស ការគំរាមកំហែងពីសំណាក់ក្រុមឈ្មួញ ដើម្បីឱ្យពលរដ្ឋលក់ដើមច្បោះជ័រឱ្យពួកគេ។
លោកថា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ដើមច្បោះជ័ររបស់ប្រជាសហគមន៍រស់នៅជុំវិញតំបន់ព្រៃឡង់ ដែលរងការបំផ្លិចបំផ្លាញ គឺមានចំនួនមិនក្រោម ៥០ម៉ឺនដើមឡើយ៖ «អ៊ីចឹងរូបភាពទីមួយគឺបាត់បង់ដោយសារការផ្ដល់ដីដល់ក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនៅតំបន់នោះ។ គេកាប់យកគេឈូសយកមួយទំហឹង អ៊ីចឹងទៅគាត់មិនអាចចូលទៅ ហើយមិនអាចទាមទារសំណងបានទេ»។
ប្រភពដដែលមើលឃើញថា ដើមច្បោះជ័រនឹងឈានទៅរកការវិនាសនៅពេលដ៏ខ្លីខាងមុខ។ លោកថា វិនាសកម្មមួយនេះ នឹងប៉ះពាល់ច្រើនដល់ប្រជាសហគមន៍ ដូចជាបាត់បង់មុខរបរប្រពៃណី ត្រូវចំណាកស្រុក និងប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថានផងដែរ។
លោក សេង សុខហេង ថា កន្លងមករាជរដ្ឋាភិបាលបានចេញអនុក្រឹត្យមួយស្ដីពីកិច្ចការពារដើមច្បោះជ័រ ហើយអ្នកកាប់បំផ្លាញគឺមានទោសឧក្រិដ្ឋ។ យ៉ាងនេះក្តី កន្លងមកសហគមន៍បានដាក់របាយការណ៍ស្ដីពីជនល្មើសដែលបំផ្លាញដើមច្បោះទៅមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធ ប៉ុន្តែមិនឃើញចាត់វិធានការតាមច្បាប់នោះទេ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោកបញ្ជាក់ថា ប្រជាសហគមន៍គ្រោងនឹងបង្កើតសមាគមជ័រច្បោះដើម្បីរកទីផ្សារបន្ថែម ហើយធានាតម្លៃជ័រឱ្យមានលំនឹង ម្យ៉ាងងាយស្រួលក្នុងថែរក្សាដើមច្បោះគេចផុតពីការកាប់បំផ្លាញ។ ជាមួយគ្នានេះ លោកស្នើឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់ក្នុងការថែរក្សាដើមច្បោះជ័រ ឬបង្កើតជាតំបន់ទេសចរណ៍ធម្មជាតិដើម្បីរកចំណូលបន្ថែមជួយដល់សហគមន៍ និងជាការលើកទឹកចិត្តដល់ពួកគាត់ឱ្យចូលរួមការពារព្រៃឈើបន្តទៀត៕