អង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលតាមដានអំពីការទទួលខុសត្រូវ និងតម្លាភាពក្នុងសង្គម ជំរុញឲ្យសមត្ថកិច្ចបើកការស៊ើបអង្កេតករណីពុករលួយនៃគ្រួសារ មេដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា តាមរយៈការរកឃើញរបស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក (GW) កាលពីឆ្នាំ២០១៦ ដែលបើកកកាយពីរបររកស៊ីជាប្រព័ន្ធរបស់គ្រួសារលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីបញ្ចប់នូវភាពមន្ទិលសង្ស័យរបស់មហាជន និងជាការផ្ដល់នូវក្ដីសង្ឃឹមថ្មីដល់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់ប្រទេស។
របាយការណ៍ និងភស្តុតាងរបស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក គ្លបល វីនេស (Global Witness) កាលពីឆ្នាំ២០១៦ ដែលមានចំណងជើងថា ការត្រួតត្រាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស ដែលបង្ហាញពីអធិរាជត្រកូល "ហ៊ុន" កំពុងក្ដោបក្ដាប់សេដ្ឋកិច្ចធំៗរបស់កម្ពុជា ដោយអំពើពុករលួយ រំលោភអំណាច និងរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនោះ ត្រូវគេមើលឃើញថា ហាក់កប់ចោលបាត់ស្រមោលឆ្ងាយពីការស៊ើបអង្កេតរបស់អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ។
ប្រធានអង្គការសម្ព័ន្ធគណនេយ្យភាពសង្គមកម្ពុជា លោក សន ជ័យ មានប្រសាសន៍ថា ភាពព្រងើយកន្តើយរបស់សមត្ថកិច្ចទីក្រុងភ្នំពេញ ចំពោះរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក គ្លបល វីនេស ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើពុករលួយរបស់គ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" នោះនៅតែផ្ដល់ភាពមន្ទិលសង្ស័យដល់មហាជនមិនចេះចប់។
លោកបន្តថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលមិនបើកការស៊ើបអង្កេតករណីគ្រួសារអធិរាជត្រកូល "ហ៊ុន" នេះទេ នោះប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់កម្ពុជា ហាក់គ្មានន័យអ្វី ឬគ្មានសង្ឃឹមអ្វីទាំងទាំងអស់ចំពោះពលរដ្ឋ៖ «ខ្ញុំយល់ថា ការរកឃើញណាមួយដោយអង្គការជាតិក្ដី ដោយអង្គការអន្តរជាតិក្ដី គួរតែមានការបំភ្លឺ ហើយវាក៏ជាតម្រុយនៃការស៊ើបអង្កេតដែរ ឬការសិក្សាបន្ថែម ហើយអាជ្ញាធរក្រោយពីការស៊ើបអង្កេតពេលរកឃើញពិត ឬមិនពិតគេចាំបាច់ត្រូវតែបង្ហាញនូវរបាយការណ៍ ឬលទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេតហ្នឹង ដើម្បីប្រយោជន៍នៃរបៀបនៃការឆ្លើយតបទៅនឹងការលើកឡើង។ ការដែលទុកឲ្យរឿងហ្នឹងនៅស្ងាត់ស្ងៀម មិនមានការបំភ្លឺណាមួយអាហ្នឹងធ្វើឲ្យមតិមហាជនហ្នឹងគេវាយតម្លៃទៅលើហេតុផលផ្សេងៗគ្នា»។
គ្លបល វីនេស រកឃើញថា គ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" បានកាន់កាប់ផ្ទាល់ ឬកាន់កាប់ដោយផ្នែកក្នុងក្រុមហ៊ុនជាច្រើនដែលមានដើមទុនចុះបញ្ជីជាង ២០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានដាក់ភាគហ៊ុនជាមួយក្រុមហ៊ុនបរទេសដែលមានយីហោល្បីៗដូចជា Apple Unilever Visa Nestle Honda និងក្រុមហ៊ុនចំនួន ១១៤ផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេស។
សហស្ថាបនិករបស់អង្គការ គ្លបល វីនេស លោក ផាទ្រីក អាលី (Patrick Alley) ធ្លាប់ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ក្រៅពីឪពុករបស់ពួកគេកំពុងគ្រប់គ្រងយោធា ប៉ូលិស តុលាការ រដ្ឋសភា និងស្ថាប័នរបស់រដ្ឋទាំងឡាយហើយនោះ ចំណែកកូនៗ និងសាច់ញាតិរបស់គាត់ជាច្រើនទៀតកំពុងគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗរបស់ប្រទេសទាំងមូលតែម្ដង។ លោកបន្តថា ពួកគេគួរតែប្រកាសទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនជាសាធារណៈ ស្របតាមច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយរបស់កម្ពុជា។ ប៉ុន្តែរហូតមកទល់ពេលនេះ លោកមិនដែលឃើញមានការបង្ហាញប្រាក់ចំណូលទាំងនោះទេ។
សមាសភាពនៃអធិរាជគ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" ដែលកំពុងរកស៊ីកាក់កបក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមាន អ្នកស្រី ប៊ុន រ៉ានី ហ៊ុន សែន លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ហ៊ុន ម៉ានី ហ៊ុន ម៉ានិត ហ៊ុន ម៉ាណា ហ៊ុន ម៉ាលី ហ៊ុន ចិន្តាវី ហ៊ុន តូ ឌី វិជ្ជា ហ៊ុន ជា ហ៊ុន គិមលេង ហ៊ុន ចន្ធូ សុខ ពុទ្ធិវុធ សេង ឃាង ឌី ចូច ឌី ប្រឹម និងមនុស្សមួយគំនររាប់មិនអស់ទៀត។ ពួកគេកំពុងគ្រប់គ្រង និងមានភាគហ៊ុនក្នុងក្រុមហ៊ុនផ្នែកឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម រ៉ែ ព្រៃឈើ ថាមពល រោងចក្រ កន្លែងកម្សាន្ត តំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស សណ្ឋាគារ ទេសចរណ៍ រោងចក្រ ល្បែងស៊ីសង ដឹកជញ្ជូន ហិរញ្ញវត្ថុ សារព័ត៌មាន និងក្រុមហ៊ុនជាច្រើនទៀត។ នេះបើតាមការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការ គ្លបល វីនេស។
ប្រធានអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ លោក ឱម យ៉ិនទៀង មិនអាចធ្វើសេចក្ដីអត្ថាធិប្បាយជុំវិញការរកឃើញរបស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក គ្លបល វីនេស នេះទេ។
ក្រៅពីគ្មានចំណាត់ការស៊ើបអង្កេតករណីពុករលួយខ្នាតកំពូលនេះ កន្លងមកមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ក៏ធ្លាប់បានចាត់ទុករបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោកមួយនេះថា ជារបាយការណ៍ដែលមានចរិតនយោបាយ និងជារបាយការណ៍ដែលវាយប្រហាររដ្ឋាភិបាល។ ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលនិយាយថា ដោយសារតែគ្មានសមត្ថកិច្ចណាមួយហ៊ានចេញមុខបើកការស៊ើបអង្កេតបញ្ហាពុករលួយខ្នាតធំទាំងនេះហើយ បានជាអំពើពុករលួយនៅតែស្ថិតក្នុងភាពអាថ៌កំបាំងនៅឡើយ។
អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោកកន្លងមកក៏បានវាយតម្លៃផងដែរថា អំពើពុករលួយជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធលំដាប់កំពូលនៅកម្ពុជា កើតឡើងដោយសារតែសំណាញ់អំណាចគ្រួសារ និងបក្សពួកនិយម។ អង្គការនេះបានរកឃើញអំពីរចនាសម្ព័ន្ធអំណាចត្រកូល "ហ៊ុន" ដែលចងក្រឡាដូចសំបុកពីងពាងជាមួយគ្រួសាររបស់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ កំពូលៗក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលរួមមាន។
កូនប្រុសច្បងរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត បានរៀបការជាមួយអ្នកស្រី ពេជ្រ ចាន់មុន្នី កូនស្រីរបស់លោក ពេជ្រ សុភ័ណ្ឌ រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការងារ និងជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ចំណែកអ្នកស្រី ហ៊ុន ម៉ាណ កូនស្រីបន្ទាប់របស់លោក ហ៊ុន សែន រៀបការជាមួយលោក ឌី វិជ្ជា កូនប្រុសរបស់លោក ហុក ឡង់ឌី អតីតមេបញ្ជាការនគរបាលជាតិ។
អ្នកស្រី ហ៊ុន ម៉ាណា កាលពីដើមឡើយរៀបការជាមួយលោក ម៉ឹង កុម្ភៈ កូនប្រុសរបស់លោក ម៉ឹង សំផន ឧត្ដមសេនីយ៍ផ្កាយបីនៃក្រសួងការពារជាតិ ប្រធានអគ្គនាយកដ្ឋានភស្តុភារ និងហិរញ្ញវត្ថុ។ ហើយ ឌី វិជ្ជា ក៏ជាអតីតប្ដីរបស់អ្នកស្រី ហ៊ុន ចន្ថា កូនស្រីរបស់លោក ហ៊ុន ណេង ដែលជាបងប្រុសបង្កើតរបស់លោក ហ៊ុន សែន។
ចំណែក ម៉ា និត កូនប្រុសកណ្ដាលរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែរនោះបានរៀបការជាមួយអ្នកស្រី ឌី ចិន្តាវី ដែលជាប្អូនស្រីរបស់លោក ឌី វិជ្ជា។
រីឯកូនប្រុសពៅរបស់លោក លោកគឺលោក ហ៊ុន ម៉ានី ឯណោះវិញ រៀបការជាមួយកូនស្រីរបស់លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី យឹម ឆៃលី ហើយកូនស្រីពៅរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺអ្នកស្រី ហ៊ុន ម៉ាលី រៀបការជាមួយលោក សុខ ពុទ្ធិវុធ កូនប្រុសរបស់លោក សុខ អាន អតីតឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលជាមន្ត្រីជំនិតបំផុតរបស់លោក ហ៊ុន សែន។
ជាងនេះទៅទៀត ក្មួយស្រីលោក ហ៊ុន សែន គឺអ្នកស្រី ហ៊ុន គឹមលេង រៀបការជាមួយលោក នេត សាវឿន អគ្គស្នងការនគរបាលជាតិ ខណៈប្អូនប្រុសរបស់អ្នកស្រី ហ៊ុន គឹមលេង ឈ្មោះ ហ៊ុន សៀងហេង រៀបការជាមួយអ្នកស្រី សុខ សុភ័គ កូនស្រីរបស់លោកឧត្ដមសេនីយ៍ សុខ ផល ដែលជានាយប៉ូលិសដ៏មានឥទ្ធិពលទទួលបន្ទុកប្រធាននាយកដ្ឋានអន្តោប្រវេសន្ត។
អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក គ្លបល វីនេស ចាត់ទុកថា ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់សាច់សាលោហិតលោក ហ៊ុន សែន ទាំងនេះ ធ្វើឡើងសម្រាប់ការពារផលប្រយោជន៍គ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" ដើម្បីអាចរក្សាក្ដោបក្ដាប់អំណាច សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងសង្គមក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុណ្ណោះ។
អ្នកវិភាគឯករាជ្យលោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍ថា ស្ថាប័នរដ្ឋគួរចេញមុខក្នុងការជំរុញទៅស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធដើម្បីបើកការស៊ើបអង្កេតលើបញ្ហានេះ បើមិនដូច្នេះទេករណីពុករលួយរបស់ក្រុមអ្នកមានអំណាចនឹងកប់បាត់ចោលតែម្ដង៖ «ទាល់តែមានស្ថាប័នរដ្ឋសភាមានការចូលរួម ហើយទាមទារឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតជាបន្ត ហើយទាមទារឲ្យសមត្ថកិច្ចធ្វើរបាយការណ៍ជូនសភាហ្នឹងទៅ។ ប៉ុន្តែសភាយើងស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលគណបក្សកាន់អំណាច»។
អ្នកនាំពាក្យរបស់រដ្ឋសភាជាតិជាសភាមួយដែលមានសមាជិកភាគច្រើនពីខាងគណបក្សកាន់អំណាច មិនទាន់អាចបញ្ជាក់អំពីចំណាត់ការរបស់សភាលើបញ្ហាពុករលួយដែលរកឃើញដោយអង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក នោះទេ។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលបញ្ហាតម្លាភាពសង្គមរិះគន់ថា បញ្ហាសាច់សាលោហិតសាច់ញាតិរបស់ថ្នាក់ដឹកកំពូលៗដែលកំពុងបម្រើការ ក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋគឺជាឧបសគ្គដល់កំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅក្នុងការធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនៃស្ថាប័នរដ្ឋចាកផុតពីបញ្ហាពុករលួយ។
អង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា កាលពីឆ្នាំ២០១៦ បានវាយតម្លៃថា កម្ពុជាស្ថិតក្នុងលេខរៀងទី ១៥៦ ក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១៧៦ លើពិភពលោកដែលមានអំពើពុករលួយអាក្រក់ជាងគេ ដោយសារតែប្រព័ន្ធតុលាការទន់ខ្សោយមិនឯករាជ្យបញ្ហាបក្សពួក និងគ្រួសារនិយម ខ្វះឯករាជភាពនៃអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងបញ្ហាជាច្រើនទៀត។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ព្រមានថា បើសង្គមមួយគ្មានយុត្តិធម៌ សង្គមនោះនឹងរលាយដោយសារភាពអយុត្តិធម៌ ហើយនាំឲ្យមានទំនាស់ក្នុងសង្គមមិនចេះចប់៖ «បញ្ហាទាំងអស់នេះ វាធ្ងន់ធ្ងរសម្រាប់សង្គមជាតិយើងណាស់ គឺអយុត្តិធម៌ធ្ងន់ធ្ងរ។ អយុត្តិធម៌ហ្នឹងចេះតែកើនទៅៗពីមួយទៅមួយៗ បូកសរុបកាន់តែច្រើន។ ក្នុងសង្គមមួយដែលគ្មានយុត្តិធម៌ មានតែអយុត្តិធម៌ច្រើន សង្គមនោះនឹងច្របូកច្របល់ អត់មានសណ្ដាប់ធ្នាប់ អត់មានសន្តិសុខ ហើយមិនយូរមិនឆាប់នឹងរលាយ»។
របាយការណ៍ស្ដីពីការវាស់វែងអំពីអំពើពុករលួយជាសកលឆ្នាំ២០១៦ របស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ ចេញផ្សាយកាលពីចុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៧ រកឃើញថា ពលរដ្ឋខ្មែរចាត់ទុកមន្ត្រីតុលាការ ប៉ូលិស និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ពុករលួយខ្លាំងជាងគេ។
លទ្ធផលនៃរបាយការណ៍នេះបង្ហាញថា ស្ថាប័នសាធារណៈដែលបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងផ្ដល់យុត្តិធម៌ និងលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានមហាជនមើលឃើញថា ជាស្ថាប័នដែលរំលោភអំណាច និងមុខងារទៅវិញ។ ស្ថាប័នទាំងនោះរួមមានតុលាការ ប៉ូលិស និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល៕