អង្គការសង្គមស៊ីវិលរកឃើញថា តុលាការបានសន្មតទុកជាមុនថា ជនជាប់ចោទគឺជាជនមានទោស។ អង្គការសង្គមស៊ីវិលស្នើឱ្យកែតម្រូវការអនុវត្តនេះឡើងវិញ ដើម្បីសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកការឱ្យជនជាប់ចោទស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ទណ្ឌិតពណ៌ខៀវឆ្នូតសពីរ នៅចំពោះមុខដំណើរការក្ដីនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌ ថាជាការសន្មតទុកជាមុនថា ជនជាប់ចោទគឺជាជនមានពិរុទ្ធភាព និងនាំឱ្យជិះឥទ្ធិពលដោយចេតនា ឬអចេតនាដល់សេចក្ដីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ ឬចៅក្រម។
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា (CCHR) ចេញកាលពីថ្ងៃទី២ ខែមិថុនា ដែលបានសិក្សាចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦ ដល់ថ្ងៃទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៧ រកឃើញថា ក្នុងចំណោមរឿងក្តីជិត ២៤៨ករណីនោះ មាន ២៤ករណីដែលជនជាប់ចោទចំនួន ៣០នាក់ ត្រូវបានមន្ត្រីពន្ធនាគារឱ្យពាក់ឯកសណ្ឋានជាទណ្ឌិតពណ៌ខៀវ។ អង្គការសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកករណីនេះថា តុលាការនៅមិនទាន់គោរពគោលការណ៍សិទ្ធិទទួលបានការសន្មតទុកជាមុនថា គ្មានទោស ដោយសារតែករណីទាំងអស់នេះ បើទោះបីជនជាប់ចោទត្រូវសាលាដំបូងបានកាត់ទោសរួចហើយក្ដី ប៉ុន្តែសេចក្ដីសម្រេចនោះកំពុងស្ថិតនៅក្នុងនីតិវិធីបណ្ដឹងឧទ្ធរណ៍ និងមិនទាន់បានចូលជាស្ថាពរនៅឡើយទេ។
អ្នកច្បាប់កម្ពុជា យល់ស្របថា ការអនុវត្តបែបនេះមិនត្រឹមត្រូវឡើយ។ ប្រធានការិយាល័យអង្គការក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា លោកមេធាវី ហុង គឹមសួន មានប្រសាសន៍ថា ការអនុវត្តឱ្យជនជាប់ចោទស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ជាអ្នកទោស គឺធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយស និងសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស។
លោកមេធាវី ហុង គឹមសួន បន្តទៀតថា ថ្វីត្បិតតែជនទាំងនោះបាត់បង់សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការដើរហើរមែន ប៉ុន្តែពួកគេនៅមានសិទ្ធិជាមនុស្សនៅឡើយ ព្រោះតុលាការមិនទាន់បានកាត់ទោសជាស្ថាពរណាមួយនៅឡើយទេ៖ «ចំពោះការលើកឡើងហ្នឹងត្រឹមត្រូវហើយ សូម្បីតែខ្ញុំកាលនៅការពារក្តីនៅក្នុងតុលាការ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃហ្នឹងក៏ដោយ គឺមានតុលាការខ្លះ គឺគាត់នៅគោរពតាមគោលការណ៍ថា មិនទាន់កាត់ទោសជាស្ថាពរ គឺជនណាក៏ដោយ ត្រូវចាត់ទុកជាមនុស្សឥតទោស គឺមិនត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវដែលមើលថា ជាអ្នកមានទោស ឬទណ្ឌិតនោះទេ ប៉ុន្តែការដែលនៅតែឱ្យខាងពន្ធនាគារយកអ្នកដែលត្រូវមកកាត់ក្តីមកស្លៀកពាក់ខោអាវអ្នកមានទោសហ្នឹងគឺវាមិនត្រឹមត្រូវនោះទេ»។
ចំណែកអ្នកវិភាគនយោបាយ និងសង្គមវិញ ក៏មិនគាំទ្រការអនុវត្តរបស់តុលាការនេះដែរ។ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ថា ការអនុវត្តបែបនេះហាក់បីដូចជាដាក់សម្ពាធគាបសង្កត់ទៅលើផ្លូវចិត្តរបស់ជនជាប់ចោទធ្វើឱ្យជនជាប់ចោទបាត់បង់សតិបញ្ញាស្មារតី និងប៉ះពាល់ដល់សេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្សទៀតផង ព្រោះពួកគេមិនទាន់ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសជាស្ថាពរនៅឡើយទេ។ ក្នុងករណីនេះ ជនជាប់ចោទ ឬមេធាវីការពារក្ដីត្រូវតវ៉ាថា មានបញ្ញត្តិច្បាប់ណាដែលចែងឱ្យជនជាប់ចោទស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ទណ្ឌិត៖ «ជាការល្អហើយយើងយកអាខ្នាត ឬក៏ស្តង់ដារតុលាការខ្មែរក្រហម ហើយឱ្យទាមទារឱ្យអនុវត្តអាស្តង់ដារហ្នឹង ឬនៅក្នុងតុលាការទៀត។ រួចដោយសារអី? គឺតុលាការសូម្បីតែជាតុលាការពិសេសមែន ក៏ប៉ុន្តែជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធរបស់តុលាការនៃប្រទេសកម្ពុជា»។
ឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលលើកឡើងថា ក្រសួងនៅមិនទាន់ជឿជាក់ថា របាយការណ៍នេះពិតប្រាកដត្រឹមកម្រិតណានៅឡើយទេ។ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន មានប្រសាសន៍ថា ក្រសួងនឹងពិនិត្យមើលជុំវិញបញ្ហានេះ ថាតើការសង្កេតការណ៍ និងការប្រមូលព័ត៌មាននេះអាចនឹងជឿជាក់ជាលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្របាន ឬទេ? ប៉ុន្តែលោកថា នឹងយកបញ្ហានេះទៅពិគ្រោះ៖ «ពេលដែលយើងទទួលបានព័ត៌មានទាំងអស់នេះច្បាស់លាស់ហើយ យើងនឹងពិភាក្សាជាមួយជាមួយគ្រប់ភាគីដែលពាក់ព័ន្ធ រួមមានខាងក្រសួងមហាផ្ទៃ ខាងពន្ធនាគារ ខាងតុលាការសាលាជម្រះក្ដីទាំងអស់ ដើម្បីពិភាក្សា និងដោះស្រាយបញ្ហានេះ ដើម្បីធានាថា សិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទនេះ ធានាទៅតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់ដែលមានចែង»។
មាត្រា៣៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចែងថា “ជនជាប់ចោទណាក៏ដោយ ត្រូវចាត់ទុកជាមនុស្សឥតទោស ដរាបណាតុលាការមិនទាន់កាត់ទោសជាស្ថាពរ”។
សិទ្ធិទទួលបានការសន្មតទុកជាមុនថា គ្មានទោស ដរាបណាតុលាការមិនទាន់កាត់ទោសជាស្ថាពរ គឺជាគោលការណ៍មូលដ្ឋានមួយនៅក្នុងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តជាតិ ដែលត្រូវបានគោរពនៅគ្រប់ករណីទាំងអស់ចំពោះបុគ្គលដែលត្រូវបានជំនុំជម្រះអំពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌណាមួយ។ សិទ្ធិនេះត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យបង្ហាញខ្លួននៅចំពោះមុខតុលាការក្នុងសម្លៀកបំពាក់ផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងរូបភាព និងសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរក្នុងនាមជាពលរដ្ឋធម្មតា និងគ្មានទោស។ ករណីជនជាប់ចោទដែលសេចក្ដីសម្រេចអំពីទោសមិនទាន់ចូលជាស្ថាពរបង្ហាញខ្លួននៅមុខតុលាការក្នុងឯកសណ្ឋានទណ្ឌិត គឺជាការអនុវត្តខុសពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ករណីបែបនេះក៏មិនស្របច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ដែលធានានូវសិទ្ធិទទួលបានការសន្មតជាមុនថា គ្មានទោស និងបទដ្ឋានអន្តជាតិ ដូចជាវិធានការអង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីបទដ្ឋានអប្បបរមាសម្រាប់ការប្រព្រឹត្តទៅលើជនជាប់ឃុំជាដើម។
បើតាមការអនុវត្តតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិ សេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់ជនជាប់ចោទត្រូវបានគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន។ នៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាវិញ ជនជាប់ចោទត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ នៅគ្រប់ដំណាក់កាលនៃដំណើរការនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌរហូតដល់តុលាការកាត់ទោសជាស្ថាពរ។
មន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន បញ្ជាក់ថា ក្នុងពន្ធនាគារជនជាប់ចោទមានឯកសណ្ឋានសម្គាល់ខ្លួនត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់។ ប៉ុន្តែលោកយល់ស្របថា គួរតែអនុញ្ញាតឱ្យជនជាប់ចោទមានជម្រើសក្នុងការស្លៀកពាក់សម្លៀកបំពាក់ធម្មតាពេលឡើងសវនាការ។ លោកបន្តថា កម្ពុជាគួរអនុវត្តតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិ ជាពិសេសយកគំរូតាមការអនុវត្តសាលាក្ដីខ្មែរក្រមជុំវិញឱ្យជនជាប់ចោទស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ស៊ីវិលពេលឡើងសវនាការ៖ «អានុភាពនៃការអនុវត្តច្បាប់បច្ចុប្បន្នរបស់យើងក៏យើងបានបែងចែកសំលៀកបំពាក់នេះបានយ៉ាងច្បាស់លាស់ដែរ ប៉ុន្តែក៏តម្រូវឱ្យគាត់ស្លៀកពាក់ធម្មតារបស់គាត់ក៏ជាការមួយល្អដែរ យើងទទួលហើយធ្វើការពិចារណា ដោយផ្អែកទៅលើទិដ្ឋភាពច្បាប់ដែលមានបច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជាទិដ្ឋភាព និងស្ថានភាពសង្គមជាក់ស្ដែងរបស់យើងដែរ»។
អាស៊ីសេរីបានទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យពន្ធនាគារ និងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ ប៉ុន្តែមិនទាន់បានការបំភ្លឺជុំវិញបញ្ហានេះនៅឡើយទេ។
សង្គមស៊ីវិលស្នើឱ្យក្រសួងមហាផ្ទៃ គួរអនុវត្តតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិ ដូចជាសាលាក្ដីខ្មែរក្រមដែលគេអនុញ្ញាតឱ្យជនជាប់ចោទ និងពិរុទ្ធជនស្លៀកសំលៀកបំពាក់ផ្ទាល់ខ្លួននៅគ្រប់ដំណាក់កាលទាំងអស់នៃដំណើរការនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌរហូតដល់មានសេចក្ដីសម្រេចណាមួយបានចូលជាស្ថាពរ៕